Bir Ölçme-Değerlendirme Paradoksu Üzerine Eleştirel Bir İnceleme
Modern eğitim sistemlerinin merkezine konumlandırılan imtihanlar, uzun müddettir sadece akademik bilgi seviyesinin değil, birebir vakitte bireyin çok katmanlı psikososyal yapısının da test edildiği çok boyutlu araçlara dönüşmüş durumdadır. Lakin bu dönüşüm, birden fazla vakit farkında olunmaksızın, öğrencinin bilgi edinme kapasitesinden çok, imtihanın yarattığı gerilim ortamında gösterdiği duygusal ve zihinsel dayanıklılığı esas alan bir filtreleme düzeneğine evrilmiştir.
Birçok imtihan, çocuğun öğrenme sürecinde edindiği bilgileri ortaya koymasından çok, imtihan anında yaşayabileceği dertle ne ölçüde başa çıkabildiğini test etmektedir. Bu noktada sınavın emeli ile fonksiyonu ortasındaki mesafe giderek açılmakta; pedagojik amaç ile pratik gerçeklik örtüşmemektedir (Popham, 2001).
Bilgi değil, dayanıklılık testi yapıyoruz.Sakinliğini koruyabilen, hislerini bastırabilen, imtihan anksiyetesiyle baş edebilen çocuklar sistemin “başarılısı” oluyor.Bilgisinden çok direncini sınadığımız bir jenerasyonun psikolojisini fark etmeden harcıyoruz.
Sınavın Psikososyal Yükü: Çocuklar ve Aileler Üzerindeki Görünmez Baskı
Yapılandırmacı öğrenme kuramlarına nazaran ölçme-değerlendirme süreçleri, öğrencinin gelişimini destekleyici, öz-yeterliliğini artırıcı ve öğrenme sürecinin doğal bir uzantısı olarak yapılandırılmalıdır (Black & Wiliam, 1998). Fakat pratikte, bilhassa merkezi imtihan sistemlerinde bu kuramların tersine, öğrenci üzerinde yüksek bir performans baskısı kurulmakta; imtihan bir ölçme aracı olmaktan çıkıp, kişisel kimliğin ve toplumsal kabulün belirleyicisi hâline gelmektedir.
Sınav süreçlerinde ölçülen şey sadece çocukların bilişsel yeterlikleri değildir. Anne babaların sabrı, ekonomik gücü ve duygusal dayanıklılığı da ölçüm matrisine dahil edilir. Sınav sırf çocukları değil, aileleri de sınar. Özel ders, deneme sınavı, koçluk sistemleri ve dijital eğitim platformlarına erişim üzere parametreler; imtihanın ölçtüğü şeyi toplumsal sınıfa nazaran tekrar şekillendirir (Reay, 2017).
Dolayısıyla burada kelam konusu olan sadece pedagojik değil, birebir zamanda sosyoekonomik bir eşitsizlik üretimidir.Başarı, bilgiye değil; kaynağa, dirence ve duygusal istikrara erişimle direkt bağlıdır.
Sınav, Bilgiyi mi Şartı mu Ölçüyor?
Çocukların imtihanda başarısız olmasının gerisinde birden fazla vakit yetersiz bilgi değil; imtihan anında yoğunlaşan kortizol düzeyleri ve buna bağlı bilişsel fonksiyon bozulmaları yer almaktadır. İmtihan anksiyetesi üzerine yapılan nöropsikolojik araştırmalar, dert seviyesi yüksek bireylerin bilgiyi geri çağırma performansında önemli düşüşler yaşadığını göstermektedir (Owens, Stevenson, Hadwin & Norgate, 2012). Yani imtihan, bireyin ne bildiğini değil; strese karşın neyi hatırlayabildiğini ölçmektedir.
Bu durum, imtihanın salt bilişsel değil, tıpkı vakitte biyopsikososyal bir süreç olduğunun altını çizer. Ölçtüğümüz şey bilgi değil, şarttır. Öğrenme değil, dayanma kapasitesidir.
Başarı, sistemin tanımladığı dar bir aralıktaki performansa odaklanırken, potansiyel, bu dar tariflerin çok ötesinde, birden fazla vakit görünmez kalır.
Toplumsal Muvaffakiyet Algısı ve Ruhsal Maliyet
Başarıya atfedilen mana; sırf çocuğun değil, ailenin de toplumsal etraftaki pozisyonunu belirleyen bir etken hâline gelmiştir. Bu nedenle imtihanlar, çocuklar için bir öğrenme aksiyonunun çıktısı olmaktan çok, aileler için bir toplumsal yeterlik belgesi işlevi görmektedir. Bu beklenti döngüsü içerisinde ebeveynlerin his durumu, çocukların imtihan algısını direkt etkilemekte; imtihan anksiyetesi sıklıkla “aktarılan kaygı” olarak kuşaklar ortasında deverana girmektedir (Steinberg, 2001).
Ayrıca yüksek beklenti seviyesi ve daima muvaffakiyet odaklılık, çocuğun içsel motivasyonunu zedelemekte; öğrenme içeriğinin manasından çok, sonucu için öğrenme alışkanlığı gelişmektedir. Bu durum, Deci & Ryan’ın öne sürdüğü özgürlük temelli motivasyon kuramıyla da çelişmektedir (2000). Öğrenciler, öğrenmek için değil; onay almak için çalışmakta; düşünmeyi değil, test çözmeyi öncelemektedir.
Sonuç Yerine: Epistemolojik Bir Duruş ve Pedagojik Tekrar Yapılanma Çağrısı
Sınavlar, bireydeki öğrenme birikimini bütüncül bir biçimde yansıtmak yerine, onun dar bir kesitteki performansını ölçtüğü sürece; öğrenmeyi seven değil, sınavı geçen bireyler yetiştirmeye devam edeceğiz. Ölçme-değerlendirme sistemlerinin, pedagojik prensipler ışığında tekrar yapılandırılması, sadece eğitimsel bir ıslahat değil; birebir vakitte toplumsal bir tamir süreci olacaktır.
Çünkü biz sırf neyi ölçtüğümüzü değil, neyi gözden kaçırdığımızı da sorgulamak zorundayız.
Epilog: Bir Anne Babaya Mektup Gibi
Sevgili ebeveyn,
Bu imtihan sırf çocuğunuza ilişkin değil. Sizin sabrınız, umudunuz, beklentiniz ve sevginiz de bu sürecin sessiz şahitleri. Lütfen çocuğunuzu sırf aldığı puanla değil; gösterdiği eforla, yaşadığı gerilimi yönetme biçimiyle, gece sessizce tuttuğu kalemle değerlendirin. Onun öğrenme seyahatinde, en çok sizin yargılamadan bakan gözlerinize ihtiyacı var. Zira bir imtihanla ölçülemeyen tek şey, bir çocuğun insan olma ihtimalidir.
X
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün muharrirlerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
