Depremi hissettiğimiz anda refleks üzere telefona sarılıyoruz. Yakınlarımızı aramaya çalışıyor lakin bir türlü ulaşamıyoruz. İnternet bir müddet çalışıyor üzere olsa da klasik aramalar genelde mümkün olmuyor. Bu durum çabucak herkesi tıpkı anda etkiliyor. Bunun en büyük örneğini de 23 Nisan 2025’te yaşanan 6.2 büyüklüğündeki İstanbul zelzelesinde yaşadık. Sahi, neden operatörler bile internet üzerinden arama yapmamıza dair bize ileti yolladı? Gelin bakalım…
Telefonlar aslında bozulmuyor, sistem çok yükleniyor.
Depremin çabucak akabinde milyonlarca kişi tıpkı anda yakınlarını aramaya çalışıyor. Operatörlerin kullandığı GSM altyapısı ise bu kadar yüksek yoğunluğu kaldıracak biçimde tasarlanmış değil. Olağanda binlerce kişinin birebir anda bağlandığı bir sistem, bu türlü harikulâde bir anda milyonlarca arama talebiyle karşı karşıya kalınca tıkanıyor.
Yani sistem büsbütün çökmüş olmuyor fakat yoğunluk nedeniyle çalışamaz hale geliyor. Bu durum, yılbaşı gecesi ya da kıymetli bir maç sonrası oluşan yoğunluğa benzetilebilir ancak ölçü olarak çok daha büyük bir düzeyde yaşanıyor. Bir baz istasyonunun birebir anda hizmet verebileceği kişi sayısı sonlu ve bu hudut aşıldığında irtibat duruyor.
Sadece yoğunluk değil, altyapı hasarları da bağlantısı etkiliyor.
Her ne kadar operatörler son yıllarda altyapıyı güçlendirmeye çalışsa da, zelzeleler baz istasyonlarına fizikî ziyan verebiliyor. Fiber optik çizgiler kopabiliyor, elektrikler kesilebiliyor ve bu da bağlantı kanallarını devre dışı bırakıyor.
Elbette kimi istasyonlarda jeneratörler devreye giriyor fakat bu da hudutlu periyodik bir tahlil. Yakıt tükendiğinde ya da jeneratör de hasar alırsa temas büsbütün kesiliyor. 1999 Marmara ve 2023 Kahramanmaraş sarsıntılarında yaşanan irtibat sorunları, pratikte de ne kadar önemli olduğunu gösteriyor.
Peki neden internet tabanlı uygulamalar bir müddet daha çalışabiliyor?
İnternet, telefon aramalarından farklı bir sistem üzerinden ilerliyor. Sesli aramalar GSM şebekesiyle yapılırken, internet uygulamaları taşınabilir data ya da Wi-Fi ile çalışıyor. Bu yüzden WhatsApp, Telegram üzere uygulamalar, aramalar yapılamazken dahi ileti gönderme ve pozisyon paylaşma imkanı sunabiliyor. Bu uygulamalar daha az datayla çalıştıkları için yoğunluk anlarında bile kullanılabiliyor.
Aslında bu sorun çözülebilir fakat kolay değil. Uzmanlar, sistemin büsbütün çökmesini önlemek için yedek kapasite oluşturmanın mümkün olduğunu söylüyor. Ama hem teknik hem de finansal açıdan büyük yatırımlar gerektiriyor. Olağan vakitlerde kullanılmayan lakin sırf afet anında devreye giren sistemlerin kurulması önemli maliyetler doğuruyor. Türkiye üzere zelzele riski yüksek bir ülkede bu yatırımların ertelenmesi de kaçınılmaz…
