Yapay zekâ çağının dönüştürücü rüzgarları ortasında, öğretmenlik mesleği de esaslı bir değişimin eşiğinde duruyor. İşte tam da bu noktada, Prof. Dr. Cem Balçıkanlı’nın ‘Yapay Zekâ Çağında Öğretmen Olmak: Derinleşmeden Olmaz’ başlıklı söyleşisi, bir fener üzere yolumuzu aydınlatıyor. Bu söyleşi, öğretmenliğin yalnızca bir meslek olmadığını, tıpkı vakitte ruhsal bir arayış, bir ömür seyahati olabileceğini fısıldıyor kulağımıza. Balçıkanlı, ‘Derinleş’ isimli kitabıyla, öğretmenleri kendi eğitim ideolojilerinin engin denizinde bir keşfe çıkmaya, mesleklerinin derinliklerine inmeye davet ediyor. Bu, yalnızca bir kitap değil, tıpkı vakitte bir dost eli, içsel bir dönüşümün kapılarını aralayan sihirli bir anahtar.
Öğretmenlik sırf bir meslek değil, bir hayat seyahati olabilir mi?
Prof. Dr. Cem Balçıkanlı’nın yeni kitabı D-e-r-i-n-l-e-ş, öğretmenleri kendi eğitim ideolojilerini sorgulamaya ve mesleklerine yine bakmaya davet ediyor. Beş temel sorunun müsaadeden ilerleyen kitap, yaratıcı araçlar ve tekliflerle düşünsel derinliği teşvik ediyor. Eğitim dünyasının süratli dönüşümünü manalandırmak ve yüzeyin altına inmek isteyen herkes için güçlü bir kaynak. Elma Yayınevi’nden çıkan bu kitap, öğretmenlik seyahatine yeni bir soluk getiriyor. Prof. Dr. Cem Balçıkanlı’yla son kitabı özelinde öğretmenlik mesleğini konuştuk.
+ Bir müddettir Onedio’da “Eğitimin Kapıları” köşesinde eğitimle ilgili yazılar yazıyorsunuz. Öncelikle sizi biraz daha yakından tanımak isteriz. Kendinizi nasıl tanıtırsınız?
–İstanbul’da doğdum, üniversiteye kadar bu kentte yaşadıktan sonra 1998 yılında Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi İngiliz Lisanı Eğitimi Anabilim Kısmında eğitim almak için Ankara’ya geldim ve o günden beri buradayım. Yüksek lisans ve doktora eğitimimi tıpkı üniversitede tamamladım; bu süreçte Florida Üniversitesi’nde Türkçe okutmanı olarak misyon yaptım. Bugüne kadar Millî Eğitim Bakanlığı ve çeşitli özel okullarla öğretmen eğitimi ve yabancı lisan eğitimi alanlarında projeler yürüttüm, kimileri hala devam ediyor. Bunun yanı sıra Türkiye Zekâ Vakfı’yla birlikte Yes Box projesi kapsamında çocuklara lisanı sevdirecek yaratıcı çalışmalara katkıda bulunuyorum.
Kitaplarım ortasında öğretmen ve ebeveynlere yönelik “D-e-r-i-n-l-e-ş”, “50 Soruda Lisan Öğrenme”, “Çocuğum İngilizce Öğreniyor” ve “Yeni Kuşak Lisan Öğrenme”; çocuklar içinse “Yabancı Lisan Perisi” üzere lisan öğrenme sürecini anlamaya ve kolaylaştırmaya yönelik eserler yer alıyor.
+Yapay zekâ son yıllarda eğitimin merkezine yerleşti. Sizce tam da bu devirde, öğretmenliğe dair bu türlü bir kitap yazmak neden değerliydi?
–Değişime artık yetişemediğimiz bir çağdayız. Düşünsenize; insanların birkaç dakikalık görüntülere bile sabır gösteremediği bir vakitte, öğretmenler sınıflarda onlarca öğrencinin dikkatini derse çekmeye, onları sürece katmaya çalışıyor. Bu hiç kolay değil ve her geçen gün daha da zorlaşıyor. Öğretmenler de doğal olarak bu süratli dönüşümün tam merkezinde kalıyor.
Bugün eğitim dünyasında sıkça konuşulan başlıklar aşikâr: teknoloji, yapay zekâ, imtihan sistemleri… Ancak tüm bu tartışmalar ortasında öğretmenlerin kendi mesleklerine içten ve derinlemesine bakabilecekleri alanlar ne yazık ki çok hudutlu. Halbuki tahminen de asıl muhtaçlığımız bu üzere geliyor bana. Durup kendine bakabilen, mesleğini manayla yine kurabilen öğretmenler. Zira lakin bu tıp bir içsel derinleşme, öğrencilerin derse faal ve manalı iştirakini da beraberinde getirebilir. Öte yandan derinleşemeyen öğretmen, değişimin rüzgarlarında kolayca savruluyor. Ben de bu kitapla, öğretmen zekâsının, sezgisinin ve kalbinin bugün her zamankinden daha değerli olduğunu hatırlatmak istedim. Zira öğretmenlik sadece bir müfredatı takip etmek değil; kıymetlerle, cüretle, merakla ve manayla beslenen bir seyahat. Ve bugün her öğretmenin kendine şu soruyu sorması gerekiyor:
“Kendi rotamı kendim çizebiliyor muyum?”
+“Derinleş” öğretmenlere yazılmış üzere dursa da öteki kimler için bir yol arkadaşı olabilir?
–Sadece öğretmenler için değil. Eğitim fakültesi öğrencileri de saymam gerekiyor. Hatta eğitim yöneticileri, akademisyenler ve eğitime yüreğini koymuş herkes için. Zira bu kitap hazır karşılıklar sunmuyor; yanlışsız soruları sormayı teşvik ediyor.
+Günümüzde her şeyi yüzeysel yaşayan beşerler da sizce bu kitapta kendinden bir şey bulabilir mi?
–Evet, bulabilir. TED görüntüleri birinci çıktığında 20 dakikalıktı ve beşerler bu müddette dikkatle odaklanıp izliyordu. Artık birebir içerikler 10-12 dakikada tamamlanmak zorunda. Sesli kitap uygulamaları yaygınlaştı; beşerler yürürken, seyahatte, mutfakta kitap dinliyor. Ben de araç kullanırken çokça yararlanıyorum. Elbette çok değerli bunlar. Artık bir de romanların özetini çıkaran uygulamalar var. Koca bir romanı 10 dakikada özet geçmek moda hâline geldi. Düşünsenize; Raskolnikov konutundan çıkıp köprüye gidene kadar içinde fırtınalar kopuyor, zihinsel bir süreç yaşıyor. Lakin özet uygulamaları, “Evden çıktı, köprüye gitti.” deyip geçiyor. Dostoyevski bunu görse ne hissederdi sanki? Ve bu yalnızca onun değil, tüm büyük eserler için geçerli.
Aynı şey öğretmenlik için de geçerli. Yalnızca sistemi öğrenmek, birkaç dakika içinde süratlice “öğretmenlik nasıl yapılır” görüntüleri izlemek yetmez. Öğretmenlik de derinleşerek yaşanan, manası fakat yavaş yavaş içselleştirilen bir seyahat. O yüzden bu kitapta herkes kendine ilişkin bir şey bulabilir.
+Bu içsel seyahati da son derece samimi ve içten bir formda anlatmışsınız. Dilinize özel bir dikkat gösterdiğiniz anlaşılıyor. Bir de öğretmenlere seslenme biçiminiz ince düşünülmüş.
–Kitap boyunca “Sevgili öğretmenim” diye sesleniyorum zira bu, bir hitap biçiminden çok bir dayanışma niyeti. Yazarken daima, mutfakta kahve eşliğinde sohbet eden iki meslektaşı hayal ettim: yargılamadan, üstten konuşmadan, içten bir lisanla. Bu ses, “Yalnız değilsin.” demek için orada. Kitap boyunca da bu samimi, düşünen ve birlikte arayan sesi müdafaaya çalıştım.
+Eğitimde dış baskılar çok ağır. Devlet okulları, özel okullar, performans sistemleri… Bu kurallarda iç sesini dinleyen bir öğretmenin farkı ne olur sizce?
–En büyük fark, rotasını dıştan değil içten belirlemesi olur. İç sesini dinleyen bir öğretmen, imkânsızlıkları görmezden gelmez; lakin onların gerisindeki fırsatları da görebilir. Devlet okulundaysa sınıfındaki sonlu imkânları aşmak için yaratıcılığını devreye sokar; kaynakların azlığına karşın öğrencilerine ilham verecek yollar bulur. Özel okulda çalışıyorsa, kurumsal kalıpların ötesine geçip kendi özgün öğretmenlik imzasını atar, öğrencileriyle gerçek bir bağ kurar. Lakin asıl değişim burada bitmez bence. İç sesini duyan öğretmen, sürekli öğrenen olmaktan asla vazgeçmez. Zira öğretmenlik, yalnızca diğerlerine bir şeyler öğretmek değil; her gün, her yeni öğrenciyle birlikte kendini de yine keşfetmektir. Teknoloji değişir, müfredatlar değişir, formüller değişir lakin öğrenmeye açık bir zihin ve dirençli bir yürek değişimin değil, gelişimin motorudur.
+Kitabınız sorular üzerine heyeti. İç sesini duyan bir öğretmen, sizce kendine hangi soruları sormalı?
–Bence iç sesle gelen birinci ve tahminen de en temel soru şudur: “Ben bu sınıfta neden varım?” Bu soru, öğretmenlik kimliğinin kalbine dokunur ve sınıfa yalnızca müfredatı bitirmek için girmenin hem kendi potansiyelimizi hem de öğrencilerin gelişimini sınırlayabileceğini fark ettirir.
Devamında öğretmen, “Ben sadece bilgi mi aktarıyorum, yoksa ilham da verebiliyor muyum?” ya da “Bugün öğrencilerim benden sırf ders mi alacak, yoksa bir paha mi?” üzere sorular sormaya başlar. Zira öğrenciler yıllar sonra mevzuları unutabilir ancak kendilerini o sınıfta pahalı hissedip hissetmediklerini unutmaz.
Bu sorular, öğretmeni canlı, farkında ve manayla hareket eden birine dönüştürür; bence âlâ öğretmenlik de zati bu soruları sormaktan hiç vazgeçmemektir.
+Biraz da kitabın yapısına bakalım. “Derinleş”i okuyanları nasıl bir seyahat bekliyor?
–Kitap, öğretmenin kendine sorması gereken beş temel soru üzerine heyeti. Ancak bu sorular yalnızca akademik ya da mesleksel sorular değil. Her biri adeta birer durak üzere… Öğretmenlik seyahatinde süratle akıp giderken durup soluklanma, geriye dönüp “Ben neredeyim? Nereye gidiyorum?” diye bakabilme fırsatı sunuyor. Her kısımda bu mana seyahatini desteklemek için küçük oyunlar, anketler ve önerilen kaynaklar da yer alıyor. Zira ben şuna inanıyorum: Bir kitabın içinde sırf okumak değil, kendi tecrübelerini de katabileceğin alanlar olmalı. Kitap bu yüzden klasik bir “yöntem kitabı” değil. Bir seyahat kitabı. Ve bu seyahatte da okura şöyle demek istiyorum:
“Ben yanındayım, birlikte yürüyoruz. Lakin nereye varacağını, hangi patikaya sapacağını, kendi rotanı sen çizeceksin.”
Çünkü bana nazaran, gerçek değişim dışarıdan dayatılarak değil, öğretmenin kendi içinden başlar. Bir öğretmenin içsel dünyasında bir kıpırtı başlarsa, bu sınıfa da yansır, okula da yansır, öğrencilerine de… Ve tahminen de en hoşu şu: Her okurun bu kitapla farklı bir seyahat yaşayacağını biliyorum. Kimisi birinci kısımda durup çok şey düşünecek, birtakımı tahminen son kısma geldiğinde hayatındaki birtakım şeylere yeni gözle bakacak. O yüzden bu kitap tek bir kalıba sığmayan, her öğretmenin kendi yolunu keşfetmesine alan açan bir yol arkadaşlığı öneriyor.
+Derinleşmek bazen de cüret isteyen bir süreçtir. Bu kitabı okuyan öğretmenlerin en çok hangi mevzuda cesaretlenmesini istersiniz?
–Söylediğiniz üzere derinleşmek her vakit kolay değildir; birden fazla vakit insanı konfor alanının dışına çıkarır. Bu kitabı okuyan öğretmenlerin en çok da kendi özgün seslerini bulma konusunda cesaretlenmelerini isterim, zira sistemin dayattığı kalıplar birden fazla vakit bu sesi bastırabiliyor. Tıpkı vakitte öğrenmeye açık kalmak ve yeni yollar denemekten korkmamak da bu seyahatin değerli bir kesimi. Bir başka yürek alanı da öğretmenin kendine vakit ayırabilmesi; zira daima öbürleri için koştururken kendimizi ihmal edebiliyoruz. Bu kitap da tam olarak o iç seyahate alan açmayı, öğretmenin kendine tekrar yaklaşmasını mümkün kılmayı amaçlıyor.
+Bir öğretmen bu kitabı kapattığında sizce zihninde hangi cümle kalmalı?
–Eğer zihninde şu iki cümle kalıyorsa, bence kitap emeline ulaşmış demektir:
“Ben kimim ve kim olmak istiyorum?”
“Bu mesleğe ne katıyorum, bu meslek bana ne katıyor?”
Çünkü öğretmenliğin gerçek gücü, sadece bilgi aktarmakta değil, bir diğerinin iç seyahatine dokunabilme cüretinde yatar. Bu iki soru, öğretmeni yalnızca dışarıdan değil, içeriden dönüştürmeye başlar; öğretmenliğin tekrar bir misyon değil, bir mana hâline gelmesini sağlar.
Ben de bu kitapla, her öğretmenin zihninde küçük de olsa bir ışık yakmak istedim.
“Derinleş”, o seyahatte bir istikamet tabelası değil, yalnızca küçük bir fener olsun istedim ki yolu öğretmenin kendisi bulsun diye.
+Son kelam ne olur?
–Kimse bu kitabı alıp içindeki sinemaları ve görüntüleri izleyince, kitapları okuyup oyunları oynayınca, anketleri doldurunca ya da projeleri öğrencileriyle paylaşıp uygulayınca çabucak derinleşeceğini sanmasın. Daha evvel de dediğim üzere, bu bir süreç. Ve bu süreçte atılan en değerli birinci adım farkındalıktır.
…
Prof. Dr. Cem Balçıkanlı, kitabın hazır karşılıklar sunmadığını, tersine hakikat soruları sormayı teşvik ettiğini tabir ediyor. Öğretmenliğin yalnızca bilgi aktarmaktan ibaret olmadığını, kıymetlerle, hamasetle, merakla ve manayla beslenen bir seyahat olduğunu lisana getiriyor. Balçıkanlı, öğretmenlerin dış baskılara karşın iç seslerini dinleyerek kendi rotalarını çizmeleri gerektiğini ve bunun meslekteki en büyük farkı yaratacağını belirtiyor. ‘Derinleş’ kitabı, öğretmenlerin bu içsel seyahatte kendilerine eşlik eden bir fener olmayı hedefliyor.
X
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen muharrirlerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
