Bir palmiye ağacı, turkuaz deniz, kumsalda güneşlenen bir CEO ve banka hesabı dolup taşan bir şirket sahibi…
Ama işin aslı pek de o kadar “tatil gibi” değil. Ya da… Tahminen de tam olarak o denli.
Vergi cennetleri aslında dünyada paranın nasıl döndüğünü anlamak isteyen herkesin bir gün karşısına çıkacak kavramlardan biri. Fakat hani daima uzaktan bakıyoruz ya bu türlü “yok artık bu işler nasıl dönüyor yaa” diye. Gel, bu işin mutfağına birlikte bakalım.
Önce tarif: Vergi cenneti ne demek?
Vergi cenneti, çok düşük ya da sıfır vergi oranı uygulayan, finansal süreçlerde saklılığı garanti eden ve dışarıdan gelen şirketlere/şahıslara cömert imkanlar tanıyan ülkeler yahut bölgeler manasına geliyor. Bunlar çoğunlukla ada ülkeleri lakin ortada İsviçre, İrlanda üzere Avrupa’nın göbeğinden çıkan isimler de var.
Bu ülkelerin ortak özellikleri neler?
-
Vergi oranı çok düşük.
-
Finansal bilgiler kapalı tutuluyor.
-
Şirket kurmak çok kolay.
-
Gerçek sahiplik bilgisi saklanıyor.
Yani paranı getir fakat kimseye söyleme kulübü üzere bir şey.
Bu ülkeler neresi? Hani gidelim de tatil yapalım!
İşte en meşhur vergi cennetlerinden kimileri:
-
Cayman Adaları
-
Bermuda
-
Panama
-
Bahamalar
-
Man Adası
-
Monako
-
İsviçre
-
Singapur
Bunların birçoklarında plaj var, vergi yok. Turizmle değil, finansal saklılıkla geçiniyorlar. Aslında kimileri için GSYİH’nin büyük kısmı finansal hizmetlerden geliyor.
Şirket kurmak için imzaya bile gerek yok.
Şaka üzere fakat gerçek: Bu ülkelerde şirket kurmak bazen dakikalar içinde online olarak yapılabiliyor. Birtakım yerlerde fizikî olarak orada bulunmana bile gerek yok. Bir danışman buluyorsun, “benim adıma şu adreste şirket kur” diyorsun ve olay bitiyor. İsteyen, posta kutusunu şirket adresi olarak gösteriyor.
Dev şirketler bu işe neden bayılıyor?
Apple, Google, Amazon üzere şirketler, milyar dolarlık yararlarını vergi cennetlerine aktarıp, ülkelerinde ödemeleri gereken vergileri minimuma indiriyor. Bu süreçlere “kâr transferi” deniyor. Yani para örneğin Almanya’da kazanılıyor lakin kâr resmi olarak İrlanda’daki ofise kaydırılıyor. Zira orada vergi daha düşük.
Peki ya ünlüler?
Bazı ünlüler, iş insanları yahut yatırımcılar da mal varlıklarını, servetlerini bu ülkelere taşıyor. Bazen isimleri Paradise Papers, Panama Papers üzere evraklarda ortaya çıkıyor. Hani “Yahu bu adam vergi ödemiyor mu?” dediğimiz o meşhur isimler var ya, işte onların sırrı bu cennetler.
FBI gelse de açılmaz!
Vergi cenneti ülkelerinin en dikkat çeken özelliği saklılık. Ve buradaki zımnilik, o denli dışarıya bilgi sızdırmayız düzeyinde değil.
Bu ülkelerde banka hesaplarına ilişkin bilgiler, olağan ülkelerdeki üzere gerekirse devlet inceler mantığıyla tutulmaz. Tam bilakis, bu bilgiler mutlak gizlilikle saklanır ve birçok vakit lokal otoriteler bile kimin neyi var, bilmez. ‘Bu hesabın sahibi kim?’ diye sorduğun anda duvara toslarsın. Tıpkı formda bu ülkelerde kurulan şirketlerin gerçek sahipleri çoğunlukla kayda bile alınmaz. Yani bir şirketin kimin ismine çalıştığı, ardında kim olduğu, hakikaten kimlerin parası döndüğü birçok vakit bilinemez.
Peki bu sistemden kim kârlı çıkıyor? Yanıt aslında çok kolay fakat bir o kadar da düşündürücü:
Birinci sırada çok uluslu şirketler var. Bu şirketler, vergi oranlarının yüksek olduğu ülkelerde faaliyet gösterse bile, elde ettikleri kârları vergi cennetlerine aktararak büyük vergi yüklerinden kurtuluyor. Nasıl mı? Diyelim ki bir teknoloji şirketi, Almanya’da milyar dolarlık eser sattı. Lakin bu satışın kârını, İrlanda’daki bir iştirakine “lisans bedeli” ismi altında yolluyor. Böylelikle Almanya’da kâr sıfır, İrlanda’da vergi zati düşük. Ve hop! Milyonlarca dolar vergi cebinde kalıyor.
İkinci sırada, servet sahibi bireyler var.
Yani dünyaca ünlü milyarderler, yatırımcılar, ünlüler ve hatta kimi siyasetçiler.
Bu bireyler vergi cennetlerinde hesaplar açıp, offshore şirketler kurarak servetlerini hem gizliyor hem de vergiden kaçırıyor. Üstelik bunu yaparken birden fazla vakit büsbütün yasal yolları kullanıyorlar. “Benim burada şirketim var, ancak burada yaşıyor üzere görünmüyorum” diyerek sistemle adeta dans ediyorlar.
Üçüncü ve tahminen de en ironik kazanan ise bu sistemin merkezindeki vergi cenneti ülkelerinin kendisi.
Bu ülkeler, yabancı yatırımcıların kurduğu her şirketten, açtığı her hesaptan, verdiği her hizmetten komite alıyor. Yani bu ülkeler aslında kendi ekonomilerini büsbütün bu vergi saklama turizmi üzerine kurmuş durumda. Sonuç mu? Üç taraf da kazanıyor.
Son olarak, sanki bu sistem ne vakittir var?
Vergi cennetlerinin kıssası çok da yeni değil. 1950’li yıllardan itibaren, bilhassa zenginlerin mal varlıklarını öteki ülkelerde tutma eğilimiyle başladı bu sistem.
Ancak son 25 yılda globalleşme, dijitalleşme ve finansal mühendislik üzere kavramlarla birlikte bu sistem adeta turbo motor taktı.
