Ekonomi deyince çoğumuzun aklına karmaşık grafikler, önemli sunumlar ve hiç bitmeyen haber başlıkları gelebilir. Lakin aslında işin içinde biraz merak ve yanlışsız anlatım olursa bu mevzular pek anlaşılır hale gelebiliyor.
Varlık balonu da kulağa teknik gelse de günlük hayatta tesirlerini hepimizin hissettiği bir durum. Üstelik bazen o kadar sessiz şişiyor ki fark ettiğimizde çok geç olabiliyor. Bu yazıda hem balon nedir hem de patlayınca ne olur üzere soruların yanıtını birlikte keşfedeceğiz!
Varlık balonu nedir?
Balon, aslında iktisat dünyasında fazla şişirilmiş umutların sembolüdür. Bir varlık mesela bir mesken, pay senedi ya da kripto para piyasa tarafından çok kıymetlenir. Yani gerçek performansı ya da kazandırma potansiyeli belirli bir düzeydeyken fiyatı çok daha üste çıkar. Fiyatlar yükseldikçe beşerler daha fazla almak ister bu da fiyatları daha da artırır. Herkes kazanacağını sanır ancak unutulan şey şudur balonlar sonsuza kadar şişemez. Bir yerde kesinlikle patlarlar. Bu da bazen epeyce can yakıcı olabilir.
Balonun şişme nedenleri nelerdir?
Bir balonun oluşmasının birkaç temel nedeni vardır bunlar düşük faiz oranları, çok optimistlik, kitle psikolojisi ve birden fazla vakit kaçırma korkusu olabilir. Beşerler bir yatırım aracının yükseldiğini görünce ben de almalıyım diye düşünür. Bu zincirleme formda devam eder ve bir noktadan sonra kimse ‘Bu nitekim bu kadar eder mi?’ diye sormaz. Toplumsal medya, haberler ve etraftan gelen tavsiyeler de balonu besler. Bilhassa herkes kazandığını paylaşırken sorgulamak yerine ben de kazanmalıyım fikri ağır basar.
2008’den gerçek bir örnek konut balonu…
Bu mevzuyu daha düzgün anlamak için geçmişe göz atalım. 2008 yılında ABD’de konut fiyatları o denli süratli ve denetimsiz yükseldi ki beşerler neredeyse sorgulamadan mesken almaya başladı. Bankalar düşük gelirli insanlara bile bol bol kredi verdi zira herkes bu yükselişin süreceğini düşündü. Lakin bir noktada balon patladı, mesken fiyatları çöktü ve kredi borçları ödenemez hale geldi. Sonuç? Tüm dünyayı etkileyen büyük bir ekonomik kriz. İşte bu varlık balonunun en bilinen ve acı örneklerinden biri.
Balon patlayınca ne olur?
Patlama anı geldiğinde ise işler bilakis döner. Fiyatlar birdenbire düşmeye başlar, panik havası oluşur. Herkes elindeki varlığı satmaya çalışır fakat alıcı bulamaz. Birkaç gün evvel yüksek fiyata alınan bir varlık bir anda çok daha düşük bir pahaya iner. Bu durum yalnızca bireyleri değil şirketleri ve hatta tüm ekonomiyi etkileyebilir. Yatırımcılar ziyan eder, piyasada itimat sarsılır ve bazen bu patlamalar ekonomik krizleri tetikleyebilir. Yani o güzelim balon bir anda can sıkıcı bir çatırtıya dönüşebilir.
Balondan korunmak mümkün mü?
Evet, dikkatli olursan balonlardan uzak durmak mümkün! Öncelikle bir varlığın neden yükseldiğini anlamaya çalış. Şayet fiyatlar yalnızca herkes alıyor diye artıyorsa orada bir balon riski olabilir. Yatırım yapmadan evvel kesinlikle araştırma yap temel tahlillere göz at ve yalnızca tanınan diye bir şeyin peşinden gitme. Unutma sakin kalan kazanır. Sürüye kapılmadan, şuurlu kararlar vererek balondan uzak durabilirsin.
