Bir sabah Kadıköy Yeldeğirmeni’nde yürürken, bir sokağın köşesinde minik bir tabela gözüne çarpıyor. “Kahve + Zine + Sohbet.” İçeri giriyorsun. Duvarda genç bir illüstratörün işleri, köşedeki rafta bağımsız bir yayınevinin bastığı üç kitap, camın kenarında küçük bir masa: biri çizim yapıyor, biri fanzin okuyor.
İşte tam burada, sessizce bir iktisat doğuyor. Kreatif İktisatta Mikro Teşebbüsler.
Ne büyük yatırım almışlar, ne dev pazarlama bütçeleri var. Lakin dokundukları beşerler, dönüştürdükleri kültür, kurdukları bağ çok büyük. Müze Gazhane’deki sanat-kafelerden, Yeldeğirmeni’nin derin sokaklarında açılan bağımsız atölyelere kadar bu mikro yapılar, “büyüklük” tarifini tekrar yazıyor.
Mikro lakin Tesirli: Nohut Mecmua Üzere Teşebbüsler Ne Anlatıyor?
Nohut Dergi, bağımsız yayıncılığın kalbinde, yüksek ses çıkarmadan çok şey söyleyen bir örnek. Bir küme yaratıcı insanın bir ortaya gelip, kendi kısıtlı imkanlarıyla başlattığı bu teşebbüs, bir mecmuadan fazlası. İçinde illüstrasyon var, edebiyat var, sokak kültürü var, bir tutam hasret, çokça yaratıcılık ve kentle kurulan özel bir bağ.
Kapaktan kağıt dokusuna, kullanılan fonttan illüstrasyonların yerleşimine kadar her şey elle seçilmiş üzere. Zira sahiden o denli. Bu işler genelde dört kişilik küçük gruplarla yürütülüyor. Kimi içerik yazıyor, kimi mizanpaj yapıyor, biri dağıtımı üstleniyor, başkası toplumsal medya bağlantısını sürdürüyor.
Her sayısı bir heyecan, bir telaş. Bazen dizaynın baskıya geçmesi için geceler uzunluğu çalışılıyor. Bazen dağıtım kutuları sırt çantalara yüklenip kitapçılara şahsen bırakılıyor. Hiçbir şey otomatik değil.
Tam bilakis, her şey çok ferdî.
Belki de bu yüzden beşerler bu mecmuayı seviyor. Zira içinde steril bir marka lisanı yok, direkt biri sana bir şey anlatıyor üzere. Bu samimiyet, yaratıcı iktisadın temel gücü.
Bu Mikro Yapılar Neden Bu Kadar Cazip?
Çünkü büyük üretimlerin ulaşamadığı yerlere ulaşabiliyorlar. Ana akım bir müzik platformunun görmezden geldiği tipler, bu küçük teşebbüslerde yer buluyor. Büyük yayınevlerinin riskli bulduğu, deneysel ya da alışılmadık metinler, bu bağımsız teşebbüslerin sayfalarında doğuyor.
Bir galeri kurmak değerliyse, bir kahvecinin duvarı galeriye dönüşüyor. Bir şenlik düzenlemek imkânsızsa, bir apartmanın terasında ses sistemiyle küçük konser yapılıyor. İstanbul’da, İzmir’de, hatta artık Eskişehir ve Antalya üzere kentlerde bu tıp küçük üretim alanları çoğalıyor.
Çünkü gençler artık “kendi alanını yaratmanın” peşinde.
Sadece İktisat Değil, Kültürel Hafıza da Üretiyorlar
Bu mikro teşebbüslerin bir başka sessiz gücü de, vakitle kültürel bir belleğe dönüşmeleri. Bugün eline aldığın bir zine, beş yıl sonra bir devrin ruhunu taşıyan arşivlik bir evraka dönüşebilir. Nohut Mecmua üzere örnekler, aslında kendi çağının notlarını tutuyor. Ana akım mecraların gözünden kaçan kıssaları kayıt altına alıyor.
Küçük bir fanzinde rastladığın şiir, bir gün bir muharririn birinci yayını olabilir. Bugün çok izlenen bir illüstratör, tahminen de birinci çizimini bu mecmualarda yayımlamıştır. Bu mikro alanlar, yalnızca yaratıcı üretime alan açmakla kalmıyor, birebir vakitte bir başlangıç noktasıoluyor.
Mikro Teşebbüs = Kendi Öyküsünün Yayıncısı Olmak
Bu teşebbüslerde en çok sevilen şeylerden biri de şu: kimsenin onayına gereksinimin yok. Büyük platformlar seni reddedebilir, ajanslar projeni fazla “niş” bulabilir. Lakin mikro bir teşebbüs, bu projeyi hayata geçirmen için kâfi alanı yaratabilir.
Bir şeyin hoş ve manalı olması için illa ki devasa kitlelere ulaşması gerekmez. Bazen yalnızca 100 kişinin ilgisini çekersin lakin o 100 şahıstan biri, bir sonraki projeyi başlatır. İşte bu zincirleme ilham, kreatif iktisadın en değerli tarafı.
Şehrin Orta Sokaklarında Yaratılan Kültür
İstanbul üzere büyük bir kentte her yer alışveriş merkezine, zincir kafelere, kopyalanmış yerlere dönüşürken; orta sokaklarda, alt katlarda, orta katlarda diğer bir şey filizleniyor. Küçük, bağımsız, bazen kendi halinde lakin ruhu olan yerler. Bu yerler, yalnızca eser sunmuyor; bir ruh hali, bir yaşama biçimi, bir ilişiklik hissi sunuyor.
Yeldeğirmeni’nde bir fanzin atölyesi, Balat’ta bir sokak sanat kolektifi, Moda’da açılan butik plakçı… Bunlar kentin dokusuna gerçek manada “dokunan” yerler. Ve hepsi mikro yapılar. Kimi vakit iki bireyle kuruluyorlar, kimi vakit büsbütün gönüllülükle yürüyorlar.
Ama bir halde kalıcı iz bırakıyorlar.
Son Kelam Yerine: Küçük Fakat Yeterli
Kreatif iktisatta mikro teşebbüsler, tahminen sayılarla açıklanabilecek muvaffakiyet kıssaları değil. Ancak tesirleri, sadece sayıyla ölçülecek çeşitten değil aslında. Kültürü yine tanımlıyor, üretimi demokratikleştiriyor, kentle tekrar bağ kurmamıza aracı oluyorlar.
Bazen bir mecmua, bazen bir kahve dükkanı, bazen bir zine standı… Lakin her biri, öbür bir şeyin kıvılcımı. Tahminen de en çok gereksinim duyduğumuz şey de bu: Sessiz lakin gerçek öyküler.
Not: Nohut Mecmua, bugün hâlâ faal olarak yayın hayatına devam eden, bağımsız kültür-sanat üretiminin yeni ve güçlü temsilcilerinden biridir. Toplumsal medya ve çeşitli dağıtım kanalları üzerinden yeni sayılar ve etkinliklerle topluluğuyla buluşmaya devam etmektedir.
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen müelliflerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir.
