19 Mayıs 1919, Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerinin atıldığı tarih olarak kabul ediliyor. Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkışı sadece bir seyahat değil işgale karşı örgütlü direnişin de başlangıcıydı. ‘Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı’ olarak kutladığımız bu gün aslında bir halkın bağımsızlık iradesini ortaya koyduğu dönüm noktası. İsterseniz, 19 Mayıs 1919’u ve o süreçte neler yaşandığını daima birlikte hatırlayalım…
O periyot, Osmanlı yıkılmanın eşiğinde…
1918’de I. Dünya Savaşı bittiğinde, Osmanlı İmparatorluğu teslim bayrağını çekmişti. Mondros Ateşkes Antlaşması ile Osmanlı toprakları fiilen işgal edilmeye başlandı. Limanlara savaş gemileri demirlemiş, Ege’de Yunan askeri kol gezmeye başlamıştı.
Devletin merkezi olan İstanbul bile İngiliz işgali altındaydı. Halkta umut kalmamış, “Osmanlı bitti” kanısı vardı.
İstanbul Hükümeti’nin de eli kolu bağlıydı. Osmanlı idaresi işgallere karşı ses çıkaramıyor, hatta birtakım yerlerde işgalcilerle iş birliği yapıyordu.
Damat Ferit Paşa üzere yöneticiler Anadolu’daki direniş hareketlerini bastırmak için İngilizlerle birlikte hareket ediyordu. Anadolu’da kimi bölgelerde halk, Rum ve Ermeni çetelerine karşı kendini savunmaya başlamıştı. Fakat bu savunmalar örgütsüzdü, liderlikten yoksundu.
Damat Ferit, Karadeniz Bölgesi’ndeki olayları bastırması için Mustafa Kemal Paşa’yı 9. Ordu Müfettişi olarak atadı.
Amaç, Türk direnişini zayıflatmaktı. Fakat kimse Mustafa Kemal’in başında farklı bir plan olduğunu bilmiyordu. Atatürk, bu vazifesi ulusal çabayı başlatmak için bir fırsat olarak gördü.
Mustafa Kemal Paşa 16 Mayıs 1919’da 18 şahısla birlikte İstanbul’dan Bandırma Vapuru’na bindi.
Gemide sivil giysili subaylar, hekimler ve çeşitli rütbelerde askerler vardı. Vapur, Karadeniz’e açıldığında rotası birinci rotası Samsun’du. Fakat İngilizlerin gözü üzerlerindeydi ve bu seyahat o devir için önemli bir riskti.
Bandırma Vapuru 19 Mayıs sabahı Samsun’a yanaştı.
Bu, yalnızca bir varış değil işgale karşı birinci somut adımın atıldığı gündü. Atatürk, burada sivil bir başkan üzere davranarak müfettişlik yetkisini ulusal çaba için kullanmaya başladı. Bu andan itibaren artık geri dönüş yoktu.
Samsun’daki faaliyetleri dikkat çekmesin diye kısa mühlet sonra Havza’ya geçti.
Burada birinci direniş davetlerini yaptı. Akabinde Amasya’ya geçerek 22 Haziran 1919’da Amasya Genelgesi’ni yayımladı. Bu doküman, “Milletin istiklalini tekrar milletin azim ve kararı kurtaracaktır.” diyerek direnişin yasal temelini oluşturdu.
Erzurum ve Sivas kongrelerinde Anadolu’nun dört bir yanından gelen temsilcilerle birlikte hareket etti.
Burada “manda ve himaye kabul edilemez” kararı alındı. Artık tam bağımsızlık hedeflendi. Temsil Heyeti kuruldu ve fiilen Anadolu’da idare İstanbul’dan bağımsız hale geldi.
İstanbul hükümeti, Mustafa Kemal’i misyondan almak istese de o esasen süreci çoktan öngörmüştü.
Hem misyonundan hem askerlikten istifa ederek çabayı büsbütün halkın içinden yürütmeye başladı. Böylelikle resmi bir memur değil, halkın lideri olarak direnişe öncülük etti.
Mustafa Kemal ve Temsil Heyeti 27 Aralık 1919’da Ankara’ya geçti.
Burada halk tarafından coşkuyla karşılandı. Bu kent gayret merkezi olacaktı. Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi açılarak bağımsız bir idarenin temelleri atıldı.
Mustafa Kemal, ulusal uğraşın başladığı bu tarihi “doğum günüm” olarak kabul etti ve geleceği emanet ettiği gençliğe armağan etti.
“Beni görmek demek kesinlikle yüzümü görmek değildir. Benim fikirlerimi, benim hislerimi anlıyorsanız ve hissediyorsanız bu kafidir.”
