Cuma günü Marmaray’da sıradan bir sefer, toplumsal medyada bir linç ayinine dönüştü. İmajlarda, çocuklarıyla birlikte vagonda bulunan bir baba, öbür bir yolcuyla tartışırken apansız yumruklanıyor. Birinci bakışta her şey çok açık üzereydi: Mağdur olan bir baba ve saldırgan bir yolcu. Görüntü süratle yayıldı, tweetler havada uçuştu, yumruk atan kişi kısa müddette toplumsal medyada infaz edildi. Kimlik bilgileri, toplumsal medya hesapları, adresleri okulları her şeyleri ifşa edildi. Öfke nöbetiyle atılan tweetler çığrından çıktı. Mevt tehditlerine kadar uzanan bu infial, dijital öfkenin ne kadar kolay organize olduğunu bir kere daha gösterdi.
Ancak sonraki gün tablo değişti.
Olay anına tanıklık eden bir gazeteci, yumruklanan babanın kısa mühlet evvel tıpkı vagonda bulunan bir bayanla tartıştığını, tartışmanın akabinde da bayanı kelamlı olarak rahatsız etmeye devam ettiğini açıkladı. Bayan bu olay üzerine ağlamaya başlıyor, öteki yolcular ise kendisine dayanak oluyor. Lakin bu dayanak, bir yolcu tarafından abartılıyor ve baba yumruklanıyor.
Yani o 30 saniyelik görüntüde gördüğümüz “mağdur” manzarasının arkasında değişik bir kıssa vardı. Haklıyken haksız, haksızken haklı pozisyonuna düşen karakterler bir sefer daha toplumsal medya mahkemesinin acımasız terazisine çıktı.
Kim haklı, kim haksız hâlâ toplumsal medyada gri bir alanda tartışılmaya devam ediyor. Bu bizim hususumuz değil.
Sosyal medyada birinci imajlarla verilen idam kararları, gazetecinin ve şahitlerin aktardıklarıyla beraate dönüştü. Ve hepsi 1 gün içinde oldu. Mavi gömlekli gencin avına çıkanlar tweetlerini silmek zorunda kaldı. Mavi gömlekli genç kimlik bilgilerinin ortaya dökülmesiyle kaldı.
Bu olay, dijital çağın en büyük çelişkilerinden birini gözler önüne seriyor: Süratli bilgiye ulaşmanın büyüsüne kapılıp, hakikatin yavaşlığını ihmal ediyoruz.
Çünkü toplumsal medyada gördüğümüz her içerik, gerçekliğin tamamı değil, yalnızca bir modülüdür. O kesimin eksiklerini öfkemizle, ön yargımızla, duygularımızla tamamlarız. O anki hislerimiz, manzaranın önünü ve sonunu doldurur. Ve ne yazık ki bazen çok yanlış doldurur.
Olayları bağlamından kopararak sadece birkaç saniyelik imajlara bakarak karar vermek; bireyleri etiketlemek, maksat göstermek ve dijital linç başlatmak çok kolay. Ve neredeyse bir linç ayinine dönüşmüş durumda.
Oysa bir insanı mahkûm etmek için 30 saniye yetmez. Gerçekleri anlamak için vakte, sabra ve sorgulamaya gereksinim var.
Bugün herkesin cebinde bir kamera, elinde bir mikrofon var. Hepimiz birer “vatandaş gazeteci”yiz.
Bilgiyi sadece üretmek değil, tüketmek de dikkat ister. Her görüntü, her fotoğraf, her sav sorgulanmadan paylaşılırsa, öteki hayatları yerle bir edebilir.
İşte bu noktada medya okuryazarlığı devreye giriyor. Manzaranın kim tarafından, hangi şartlarda, ne vakit çekildiğini sorgulamak artık bir fazilet değil, zorunluluktur. Zira bizim saniyeler içinde verdiğimiz bir ‘retweet’, birinin yıllarca taşıyacağı bir damgaya dönüşebilir.
Sosyal medya adalet mi linç mi dağıtıyor?
Sosyal medya, gerçek kullanıldığında adaletin sesi olabilir. Aksi hâlde, her olay bir cadı avına, her kişi bir amaç tahtasına dönüşüyor. Linç ayininde onbinlerce toplumsal medya kullanıcısı cadı avına çıkan Ortaçağ toplumuna dönüşüyor. Olayların bütününü öğrenmeden, insanları ifşa etmek, onlara mevt tehditleri yağdırmak; çağdaş çağın infaz sistemi hâline geldi.
Hükümler 30 saniyelik görüntü ve görsellerle veriliyor. Tüketim çağında her şeyi kestirip atıyoruz. Süratli alınan kararlar, peşin kararlar öfke nöbetlerine dönüşüyor.
Dünkü Marmaray olayı bize acı bir gerçeği hatırlattı: Görmek, anlamak değildir. Öfkelenmek, haklı olmak değildir.
Unutmayalım ki bugün toplumsal medyada kurulan mahkemeler, yarının gerçek hayat trajedilerine dönüşebilir. Bu mahkemelerde savunma hakkı yoktur, yargı müddeti saniyeliktir, cezanın geri dönüşü yoktur.
Ve bazen bir “paylaş” butonuna basmak, bir yumruk atmaktan çok daha ağır hasarlar bırakır.
