Depremler sırf yer kabuğunu değil, toplumsal dinamikleri de sarsar – o denli ki, sallandığıma mı korktuğuma mı geçmiş zelzelelerde yaşanılanları yine yaşadığıma mı, yoksa bilim ‘insansız’ların insafsızca birbirlerine düşmelerine mi yanayım, bilemiyorum artık! Son büyük zelzelelerin akabinde televizyon ekranlarında izlediğimiz ‘deprem bilimcileri’ ortasındaki sert tartışmalar, bilimin soğukkanlılıkla anılan imajını sorgulatırken, insani zaafların bilimsel süreçlere nasıl sızdığını gözler önüne serdi. Bu tartışmalar, sırf teknik bir uyuşmazlık değil; travma, rekabet, ego ve bağlantı krizlerinin karmaşık bir bileşeniydi. Pekala, bilim insanları neden kamusal alanda bu kadar çatışıyor? Bu sorunun karşılığı, bilimin tabiatına, akademik kültüre ve insan psikolojisine dair derin bir tahlil gerektiriyor.
Depremler sırf yer kabuğunu değil, toplumsal dinamikleri de sarsar. Son büyük zelzelelerin akabinde televizyon ekranlarında izlediğimiz ‘deprem bilimcileri’ ortasındaki sert tartışmalar, bilimin soğukkanlılıkla anılan imajını sorgulatırken, insani zaafların bilimsel süreçlere nasıl sızdığını gözler önüne serdi. Bu tartışmalar, sadece teknik bir uyuşmazlık değil; travma, rekabet, ego ve irtibat krizlerinin karmaşık bir bileşeniydi. Pekala, bilim insanları neden kamusal alanda bu derece çatışıyor? Bu sorunun yanıtı, bilimin tabiatına, akademik kültüre ve insan psikolojisine dair derin bir tahlil gerektiriyor.
Bilimsel Belirsizlik ve İnsanın Kırılganlığı
Deprem bilimi, tabiatı gereği belirsizliklerle dolu bir alan. Levha hareketlerinin karmaşıklığı, kesin kestirimleri imkânsız kılıyor. Fakat toplum, bilhassa felaket sonrası net yanıtlar bekliyor. ‘Neden öngöremediniz?’ sorusu, bilim insanlarını ‘yanılmaz otorite’ rolüne sıkıştırıyor. Bu baskı, rasyonel düşünme yeteneğini zedeliyor ve duygusal yansıları tetikliyor. Travma sonrası gerilim, vicdani yük ve medyanın sansasyonel lisanının eklediği tansiyon, bilim insanlarını savunmacı bir tavra itebiliyor. Platon’un ‘idealar teorisi’ burada devreye giriyor: Bilim insanları, eksiksiz bir gerçekliğin peşinde koşarken, insani kusurlarıyla yüzleşmek zorunda kalıyor.
Bilim dünyası, tabiatı gereği rekabetçi. Yayın sayıları, proje fonları ve akademik itibar için verilen gayret, sarsıntı üzere kriz anlarında ‘kimin kelamı geçecek?’ çatışmasına dönüşebiliyor. Örneğin, 2023 Kahramanmaraş zelzelesi sonrası ekranlarda yaşanan ‘fay sınırı tartışması’, yılların akademik rekabetinin yüzeye vurmuş haliydi. Sokrat’ın ‘kendini bil’ daveti burada mana kazanıyor: Bilim insanları, kendi egolarını sorgulamadan, topluma rehberlik edemez. Rekabet, üretkenliği teşvik etmeli; fakat şahsî hesaplaşmalara dönüştüğünde, bilimin kolektif ruhunu zedeliyor.
Bilimin Ticarileşen Yüzüyle Yüzleştik.
Medya, zelzele üzere kriz periyotlarında ‘bilim şovmenliğini’ öne çıkarıyor. Reyting derdiyle farklı görüşler çarpıtılıyor, tartışmalar ‘dramatik çatışma’ olarak sunuluyor. Bir bilim beşerinin ’30 yıl içinde sarsıntı olabilir’ açıklaması, oburunun ‘fay şu an suskun’ yorumuyla karşılaştırılıp, izleyiciye ‘kavga’ olarak yansıtılıyor. Bu durum, Aristoteles’in ‘orta yol’ etiğiyle çelişiyor: Bilim insanları, ölçülü ve dengeli bir lisan kullanmak yerine, medyanın dayattığı uçlara savruluyor. Sonuçta, bilimsel şeffaflık yerini ‘haklı çıkma’ gayretine bırakıyor.
İdeallerin Yıkılışı ve Yine İnşası Şart!
Bilim insanları, öğrenciler için sadece bilgi kaynağı değil; tıpkı vakitte rol model. Fakat ekranlarda yaşanan sert tartışmalar, öğrencilerin ‘bilim insanı dediğin bu türlü mi olmalı?’ sorgulamasına yol açıyor. Jung’un ‘individüasyon’ kavramı burada değer kazanıyor: Bilim insanları, kendi iç çatışmalarını çözmeden, genç kuşaklara sağlıklı bir bilim kültürü aktaramaz. Öğrencilerin motivasyon kaybı, yalnızca ferdi bir sorun değil; bilimin geleceğini riske atan toplumsal bir tehdit.
Karşılaştığımız bu karmaşık meselelerin üstesinden gelmek hem kişisel gayretleri hem de kurumsal seviyede atılacak adımları zarurî kılmaktadır. Bu bağlamda, iş birliği, etik kıymetlere bağlılık ve insaniyet prensipleri, tahlil sürecinin temelini oluşturmalıdır.
Çözüm Süreci
Bilim İrtibatı Eğitimi: Bilim insanlarının araştırma bulgularını ve bilimsel süreçleri kamuoyuna hakikat ve tesirli bir biçimde aktarabilmeleri kritik ehemmiyete sahiptir. Bu nedenle, bilim beşerlerine yönelik özel irtibat eğitimleri düzenlenmelidir. Bu eğitimler, bilim insanlarının medya ile tesirli bir formda bağlantı kurma, karmaşık bilgileri anlaşılır bir lisanda tabir etme, mümkün yanlış anlaşılmaları tedbire ve etik bağlantı unsurlarına uygun davranma hünerlerini geliştirmeyi hedeflemelidir. Medya karşısında kendilerini net ve dürüst bir biçimde söz edebilen bilim insanları, bilime olan itimadın artmasına ve yanlış bilgilerin yayılmasının önüne geçilmesine kıymetli katkılar sağlayacaktır.
Kolektif Telaffuz: Bilimsel bahislerde farklı görüşlerin olması doğaldır ve bu durum bilimsel ilerlemenin de bir modülüdür. Fakat, kamuoyunun hakikat bilgilendirilmesi ve baş karışıklığının önlenmesi ismine, farklı uzmanlık alanlarından bilim insanlarının bir ortaya gelerek ortak bildiriler ve açıklamalar yapması büyük değer taşımaktadır. Bu kolektif telaffuz, bilimsel bahislerdeki tartışmaların daha sağlıklı bir tabanda yürütülmesine ve kamuoyunun daha istikrarlı ve gerçek bilgilere ulaşmasına yardımcı olacaktır. Farklı perspektiflerin bir ortaya gelmesiyle oluşturulacak ortak akıl, bilimsel bilginin güvenirliğini ve tesirini artıracaktır.
Mentorluk Sistemleri: Bilhassa mesleğinin başındaki genç bilim insanlarının, tecrübeli ve saygın akademisyenlerin rehberliğine gereksinimi vardır. Mentorluk sistemleri, genç araştırmacıların bilimsel etik unsurlarını benimsemelerine, araştırma süreçlerinde karşılaştıkları zorluklarla başa çıkmalarına, irtibat marifetlerini geliştirmelerine ve akademik toplulukta yanlışsız adımlar atmalarına yardımcı olacaktır. Tecrübeli mentorlar, genç bilim beşerlerine yalnızca bilimsel bilgi ve maharetlerini aktarmakla kalmayıp, birebir vakitte etik bedelleri ve mesleksel sorumlulukları konusunda da kıymetli bir rol model teşkil edecektir.
Felsefi Derinlik: Bilim etiğinin sağlam bir yere oturması için, felsefi fikrin temel unsurlarından yararlanmak gereklidir. Platon’un ‘idealar’ kuramı, gerçeğe ulaşma uğraşında ülkü olanın ehemmiyetini vurgularken, Sokrat’ın ‘sorgulama’ formülü, eleştirel niyetin ve daima öğrenme arayışının bilimsel süreç için vazgeçilmez olduğunu hatırlatır. Aristoteles’in ‘orta yol’ unsuru ise, bilimsel araştırmalarda ve etik kararlarda aşırılıklardan kaçınmanın ve istikrarlı bir yaklaşım sergilemenin değerini işaret eder. Bu felsefi unsurlar, bilim insanlarının etik ikilemlerle karşılaştıklarında daha şuurlu ve sorumluluk sahibi kararlar almalarına rehberlik edecektir.
Özetle, bilimsel sıkıntılara yönelik tahliller üretirken, bilim insanlarının tesirli irtibat marifetleriyle donatılması, farklı görüşlerin ortak bir yerde buluşması, genç araştırmacılara tecrübeli rehberlerin yol göstermesi ve bilim etiğinin felsefi bir derinlikle ele alınması hayati kıymet taşımaktadır. Bu çok istikametli yaklaşım hem bilimsel bilginin güvenilirliğini artıracak hem de bilimin toplumsal yararını en üst seviyeye çıkaracaktır.
Bilim İnsanı da İnsandır
Depremler doğaldır, lakin onlarla baş etme biçimimiz büsbütün insani bir sıkıntı. Bilim insanları, travmaları, egoları ve endişeleriyle uğraş eden bireyler. Lakin toplumun onlardan beklediği rol, bu insani zaafları görünmez kılıyor. Tahlil, bilim insanlarının özeleştiri yapmasında, medyanın sorumluluk almasında ve toplumun beklentilerini tekrar şekillendirmesinde yatıyor.
Unutulmamalı: Bilim, lakin saygılı tartışmalar ve kolektif akılla ilerler. Kırılan sadece fay çizgileri değil; tıpkı vakitte bilimle kurduğumuz itimat bağıysa, onu fakat insaniyetle tamir edebiliriz.
X
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen müelliflerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
