Ara sıra kendinizi neden olduğunu bilmeden gereksiz yere para harcamış halde mi buluyorsunuz? Aslında bazen bu çeşit harcamaların gerisinde izlediğiniz bir reklam, arkadaşınızdan duyduğunuz bir cümle ya da mağazada çalan müzik olabilir. Hepsi zihnimizde yer edinerek bize rol oynayan bu faktörler, bizi bilinçsizce fazla para harcamaya sürükleyebilir. Bu nedenle bu faktörlerin farkında olmak çok kıymetli.
İşte harcama davranışlarımızı etkileyen en önemli ruhsal faktörler!
1. İndirim Etkisi
Psikolojik olarak daha evvelki fiyatını bildiğimiz bir şey ucuzladığında, gereksinimimiz olmasa da almak isteriz. ‘Çapa Etkisi’ olarak isimlendirilen bu durum, karar verme kademesinde başlangıçta sunulan bilgiye odaklanmaktan kaynaklanır. Hasebiyle bir şeyin fiyatının 1.500 TL’den 1.000 TL’ye inmesi pek makul bir durumdur ve o an asla kaçırılmayacak fırsat olarak algılanabilir.
2. FOMO Etkisi
Genellikle finans dünyasında kullanılan ‘FOMO’ kavramı harcama alışkanlıkları üzerinde de tesirlidir. ‘Fear of Missing Out’ olarak bilinen bu durum, bir şeyleri kaçırma kaygısıyla tez hareket etme riski taşır. Örneğin; toplumsal medyada sık sık gördüğümüz ve herkesin satın aldığı şeyler, ekseriyetle ilgimizi daha çok çeker ve bizi FOMO’ya sürükler. Zira dönem yahut trend geçmeden satın alınması gereken eserler listesini şişirir.
3. Sürü Psikolojisi
Sürü psikolojisi aslında FOMO’ya misal zira muhtaçlığımız olmayan eserleri, yalnızca diğerleri aldığı için satın almamızla sonuçlanır. Bilhassa yakın arkadaş etrafı ve toplumsal ilgiler bu durum üzerinde hayli tesirlidir. Yakın arkadaş etrafınızla alışverişe çıkıp, gün sonunda gereksiz yere aldığınız bir sürü şeyi düşünün. Bu tıp durumların hepsi sürü psikolojisine örnek gösterilebilir.
4. Parasız Düşüncesi
Markaların sunduğu kampanya ve indirimlerin birçok aslında hayalden ibarettir, zira rastgele bir gerçeklik taşımaz. Birden fazla kampanya ve indirim de aslında o kadar avantajlı değildir. Ama bu cins kampanyalar sunulduğunda yahut elimizde kimi indirim kuponları olduğunda kimi şeyleri bedavaya getirdiğimizi düşünürüz. Bu da bizi daha fazla harcamaya teşvik ederek cebimizden eksiltir.
5. “Bunu Hak Ettim” Düşüncesi
Uzun vadeli çalışma saatlerinin sonunda insan vakit zaman kendini ödüllendirmek ister. Bunun için de ‘hak ediyorum’ kanısı ardına sığınarak alışveriş yapmaya başlar. Sonuçta istediği şeyleri almadıktan sonra para kazanmanın ne manası vardır, o denli değil mi? Bu niyet yanlışsız olsa da sadece hak etme mazeretiyle harcama yapmak yanlışsız bir yaklaşım değildir. Zira gereksiz harcamalar yapmakla sonuçlanır.
6. Alışveriş Terapisi
Alışveriş yapmanın bireye kendini uygun hissettirme tesiri vardır ancak bu tesir ekseriyetle kısa periyodiktir. Bilhassa duygusal boşlukları doldurmak ya da yaşanan mutsuzlukları göz arkası etmek için alışveriş yapmak hayli yaygın bir durumdur. Fakat duygusal açıkların yeri alışverişle doldurulmaya çalışılınca, kişisel hesaplarda da fazla açılmalar kelam konusu olabilir. Zira bu çeşit harcamaların birçok niyetsiz biçimde yapılır, gün sonunda ise yarar sağlamaktan çok ziyana neden olur.
7. Düşük Fiyat Etkisi
Benzer eserlerden birinin daha ucuz yahut daha avantajlı olması, gereksiz harcama riskini artırır. Zira aslında aklımızda hiç olmayan bir şeyi, gözümüzde avantajlı hale getirerek satın alınabilir yapar. Münasebetiyle karar verme halinin bu halde manipüle edilmesi de markaların sıklıkla kullandığı, tüketimi teşvik eden bir prosedürdür.
8. Kıtlık Hissi
Reklam kampanyalarının birçoklarından aşinasınızdır. ‘Son 2 gün’, ‘Son 1 hafta’ üzere ikazlar sıklıkla kullanılır. Aslında bu ihtarlar beyinde alarm zillerinin çalmasına neden olur. Münasebetiyle bilinçsizce fırsatın kaçacağına, tüm eserlerin biteceğine ve elimize hiçbir şey kalmayacağına inanırız. Gün sonunda da kendimizi hakikaten gereksinimimiz olmayan bir ton şeyi satın almış olarak bulabiliriz.
9. Para Harcamama Düşüncesi
Kredi kartları ve ikram kartları bireye aslında para harcamadığını düşündürür. Hasebiyle daha fazla harcamaya teşvik eder. Aslında kredi kartları yanlışsız kullanımda birçok avantaj sağlasa da fikirsizce harcama yapmak asla yanlışsız değildir. Zira ay sonunda kesilen ekstrenin planlanandan fazla olmasıyla sonuçlanır. Ayrıyeten bu meblağın hepsi cebimizden çıkar, yalnızca anlık olarak çıkmıyor üzere görünür.
10. Küçük Harcamaların Önemsizliği
Bir öbür riskli husus ise ufak harcamalardır. Ufak tefek kahve, su, market harcamaları ve öbür sarfiyatlar gözümüze fazla görünmez. Ama bu harcamalar sık sık tekrarlandığından gün sonunda hayli yüksek bir bakiyeye denk gelir. Anlık olarak toplamı düşünmediğimizden fazla harcamadığımızı sanarız. Bu da bütçe deliklerini artırır.
11. Hudut Koyma İlüzyonu
Bazı marketlerdeki ve reklam kampanyalarındaki ‘En fazla kişi başı 2 adet’ üzere sonlar, bizi bilinçsizce daha fazlasını istemeye iter. Olağanda 1 adet alacağımız şeyi, yalnızca bu ihtar sebebiyle 4-5 adet almamıza neden olabilir. Zira insan beyni sonları ve kuralları yıkmak üzerine konseyidir. Bu çeşit bir limit uyarısı bile gereksinim dışı tüketimi artırabilir.
12. Ambalaj Etkisi
Ürünlerin parlak renkli ambalajları, büyük fontlu yazıları ve alımlı reklam görselleri bizi istemeden kendilerine çeker. Birçok markanın paket ve ambalaj başta gelmek üzere tasarımcılarına ayırdığı önemli bir bütçe vardır. Bu bütçenin karşılığı ise tüketiciyi etkileyerek kendine çekmek ve muhtaçlığı olmasa bile satın alım yapmaya itmektir.
