Petrol 20. yüzyılın gücüydü.
21. yüzyılın silahı artık görünmeyen, ismini bile güç söylediğimiz elementler:
Neodim, Praseodim, Disprosiyum…
Teknoloji savaşları, artık toprağın 1000 metre altından başlıyor.
Toplam 17 element.
Skandiyum, İtriyum, ve 15 Lantanit elementi (Lantan, Neodim, Samaryum, Gadolinyum, vs.)
Bunlar çoğunlukla bir ortada bulunur lakin ayıklamaları çok zor, işlenmeleri çok pahalı ve süreç çok kirleticidir.
Nerelerde Kullanılıyor?
• Elektrikli araçlar – Tesla üzere markaların motorlarında
• Rüzgâr türbinleri – Yeşil güç ihtilalinin kalbi
• Akıllı telefonlar ve tabletler
• Savunma sanayii – F-35’lerin motoru, lazer sistemleri, füzeler
• Yapay zekâ ve kuantum bilgisayarlar
En kritiklerinden biri: Neodim Mıknatısı – hem minik hem dev güç üretiyor.
Jeopolitik Tansiyonların Yeni Başlığı: REE Savaşı (Rare Earth Elements=Nadir Toprak Elementleri)
REE’ler 3 kategoriye ayrılır:
1. LREE – Light Rare Earth Elements (Hafif Az Toprak Elementleri)
Örn: Lantan (La), Seryum (Ce), Neodim (Nd)
2. HREE – Heavy Rare Earth Elements (Ağır Ender Toprak Elementleri)
Örn: Disprosiyum (Dy), Terbiyum (Tb), Erbiyum (Er)
3. MREE – Medium Rare Earth Elements (Orta yükte ender topraklar) – Birtakım kaynaklarda bu başka bir kategori olarak da geçebilir.
🇨🇳 Çin
• Dünya üretiminin %70’ini sağlıyor.
• Rafine etme kapasitesinin %85’i Çin’de.
-
Ayrıca Çin, Afrika’da, Myanmar’da ve Laos’ta REE madenciliğini denetim eden yatırımlar yaptı.
-
• Xi Jinping, 2019’da Trump’ın ticaret savaşına karşı koz olarak ender toprakları gösterdi:
“Kimse bizim kalkınma hakkımızı engelleyemez. Ender topraklar yalnızca bir maden değildir, stratejik bir araçtır.”
🇺🇸 ABD
• 2022’de Joe Biden, 800 milyon dolarlık az toprak sürece tesisi yatırımı açıkladı.
“Bu, ulusal güvenlik sıkıntısıdır.”
• Pentagon, Çin’e olan bağımlılığı azaltmak için Avustralya ve Kanada ile iş birliği yapıyor.
🇪🇺 Avrupa Birliği
• 2023’te Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen:
“Geleceğin çipleri, bataryaları ve rüzgar türbinleri için bu mineraller altın kadar kıymetlidir.”
• AB, Critical Raw Materials Act ile 2030’a kadar stratejik madenlerde dışa bağımlılığı %65 altına indirme planı başlattı.
- REE Kesiminde Öne Çıkan Şirketler
China Northern Rare Earth – Çin En büyük üretici
MP Materials – ABD Çin dışı en büyük kaynak
Lynas Rare Earths – Avustralya Japonya ile iş birliği
Arafura Resources – Avustralya NdPr üretimi odaklı
REEtec – Norveç Pak teknolojili ayrıştırma
🇹🇷 Türkiye’nin Sessiz Gücü: Beylikova Hazinesi
• Eskişehir-Beylikova, dünya sıralamasında birinci 5’e giren bir az toprak elementi yatağı.
• Avrupa’nın en büyük, dünyanın 5. büyük REE rezervi (694 milyon ton cevher)
• MTA (Maden Tetkik Arama) ve Eti Maden ortaklığıyla yürütülen projede birinci pilot üretim başladı.
• Amaç: 2026’ya kadar tam ölçekli üretime geçmek.
Türkiye’nin Avantajı:
• Jeopolitik konum
• Genç mühendis nüfusu
• Yerli savunma ve güç projelerinde kullanma potansiyeli
• 2023’te Enerji Bakanı Fatih Dönmez:
“Bu rezerv Türkiye’nin stratejik bağımsızlığına katkı sağlayacak.”
• 2024’te Çinli CMOC firması ve Türkiye’nin MTA’sı arasında iş birliği görüşmeleri yapıldı.
• Şu anda pilot üretim tesisleri kuruluyor. Gaye: 2026’ya kadar endüstriyel üretim.
☢️ Riskler ve Gerçekler
• Sürece sırasında ortaya çıkan radyoaktif atıklar (örneğin toryum ve uranyum) çevresel felaketlere yol açabilir.
• Bu nedenle sürdürülebilir ve yeşil madencilik modelleri geliştirmek kaide.
İsveç Başbakanı Ulf Kristersson, 2023’te yaptığı açıklamada:
“Çin’den kurtulmak için kendi REE madenciliğimizi geliştirmeliyiz. Ancak bunu çevreyi yok etmeden yapmalıyız.”
Geleceğe Dair 5 Kestirim:
1. Teknoloji şirketleri madenlere ortak olacak. (Apple, Tesla üzere devler direkt maden alımları yapmaya başladı.)
2. Nadir topraklar yeşil enerjinin en büyük sınavı olacak.
3. Yeni diplomasi alanı: Maden diplomasisi.
4. Türkiye, jeopolitik olarak daha görünür hale gelecek.
5. Yatırımcılar için yeni alan: Az toprak sürece teknolojileri.
Türkiye için Stratejik Öneriler
• Yerli REE sürece tesisi kurulmalı (sadece cevheri çıkarmak değil, katma bedelli hale getirmek)
• Uluslararası teknoloji transferi yapılmalı
• Savunma sanayii – ASELSAN, TUSAŞ üzere şirketlerle entegre üretim
• AB ile ortak AR-GE fonları yaratılmalı
• Türkiye REE Vadisi üzere teknoloji kümelenmeleri geliştirilmeli (OSTİM modeli)
🎬 SON KELAM:
Bugünün savaşları ekranlarda.
Ama yarının savaşları mı?
Toprağın derinliklerinde, görünmeyen metaller için verilecek.
Telefonunuzu, otomobilinizi, rüzgâr gücünü sağlayan şey;
belki de ismi birinci defa bu yazıda duyduğunuz “Disprosiyum” olacak.
Nihayetinde o gelecekte, en güçlü olan, elinde bu elementleri tutan olacak.
YouTube
Linkedln
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün müelliflerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
