Kripto paralar, son yıllarda finans dünyasının en çok yankı uyandıran araçlarından oldu. Yenilikçi blockchain teknolojisiyle bir anda hayatımıza giren kripto paralar çok kazandıran yeni kuşak dijital varlıklar olmalarına karşın, birebir vakitte önemli riske de sahipler. Bilhassa kelam konusu bu para ünitelerinin ardındaki karmaşık teknolojiyi anlamak olduğunda, siz de kendinizi biraz kaybolmuş hissedebilirsiniz.
Gelin, kripto paraların temelini oluşturan bu teknolojiyi Finansal Piyasa Uzmanı Dr. Hakan Özerol ile birlikte öğrenelim.
Akla yalnızca Bitcoin gelse de yalnızca o yok.
Kripto para yahut kripto varlık denilince akla birinci evvel Bitcoin geliyor olsa da aslında 10 binlerce kripto para ünitesi bulunuyor. 2009 yılında piyasaya sürülen Bitcoin, birinci ve en yaygın bilinen varlık olarak bu piyasalardaki ana yapan rolünü koruyor. Ama altcoin olarak bilinen öbür kripto para üniteleri de epey yaygın bir kullanım alanına sahip. Birtakım altcoinler kendi alt yapıları sayesinde Bitcoin’e kıyasla daha süratli süreçler ve düşük süreç maliyetleri üzere avantajlar sunuyor. Yani kripto dünyasına adım atmadan evvel piyasanın Bitcoin’den ibaret olmadığını, her ünitenin kendi içinde farklı bir proje yahut gaye doğrultusunda geliştirildiğini anlamak değerli.
Kripto para üniteleri klâsik para ünitelerine nazaran daha şeffaf ve merkeziyetsizdir.
Kripto para, dijital olarak oluşturulan ve gerisinde kriptografi yani şifreleme teknolojisi bulunan sanal para ünitesidir. Fizikî karşılığı olmayan bu para üniteleriyle yapılan süreçlerin tümü dijital ortamda gerçekleşir. Klasik para ünitelerine nazaran süratli, merkeziyetsiz ve inançlı olan bu sistemler blokzincir (blockchain) teknolojisi ile çalışır. Fiyatın belirlemesinde ise her piyasada bulunan ‘arz-talep’ faktörü tesirlidir. Klâsik paralardan farklı olan bu para üniteleri, merkez otoritelerin denetiminde olmamalarıyla öne çıkar ve topluluklar tarafından yönetilirler. Bu da daha geniş, şeffaf ve inançlı kullanım manasına gelir.
Blokzincir teknolojisi kripto para ünitelerine güvenlik ve şeffaflık sağlar.
Blokzincir teknolojisi aslında bir tıp dijital defterleme sistemidir. Buna nazaran, bilgi tek bir yerde değil, topluluğa açık ortak bir ağ üzerinde kaydedilir. Yani kripto para ile ilgili süreçlerin tümü şeffaflık avantajına sahiptir. Tüm iştirakçilerin tıpkı anda tuttuğu bu kayıtlar ‘dağıtık defter teknolojisi’ olarak da tabir edilir. Bu sistem, bloklar üzerine yazılan bilginin geriye dönük formda değiştirilmesini imkansız hale getirir ve istenen herkes tarafından denetim edilebilir. Bu da sistemin klasik para ünitelerine nazaran çok daha inançlı olmasını sağlar.
Kripto paralar rastgele bir otorite denetiminde değildir.
Kripto varlıkları, klâsik para ünitelerinden ayıran en büyük fark merkeziyetsiz yapıdır. Yani bu varlıklar resmi olarak rastgele bir banka yahut hükümet denetimi altında değildir. Tersine herkesin katkı sağladığı ‘peer-to-peer’ ağ yapısının bir modülüdür. Bu da sansürden korunmak ve bağımsızlık üzere avantajlar sağlar. Ayrıyeten klasik bankacılık sistemlerinde günlerce sürebilen memleketler arası süreçlerin dakikalar, hatta saniyeler içinde gerçekleşmesine yardımcıdır. Bilhassa Ethereum üzere süratli ağlar üzerinde çalışan para üniteleriyle dünyanın bir ucundan başkasına ışık süratiyle transfer yapılabilir. Üstelik süreç fiyatları de epeyce düşüktür.
Kripto para dünyasında kimlikler değil cüzdanlar faaldir.
Kripto varlıkların klasik sisteme nazaran bir öteki avantajı da anonimliktir. Zira blokzincir sisteminde süreç yapan herkesin bir cüzdan ismi vardır, bu da gerçek kimliği gizleme imkanı tanır. Süreçler açık olarak herkes tarafından denetim edilse de cüzdan kimlikleri bilinmediğinden süreci kimin yaptığı da bilinemez. Bu durum birçok kullanıcıya mahremiyet sağlar, fakat kara para aklama ve yasa dışı ticaret üzere sıkıntıları gündeme getirir. Ayrıyeten vergi ve miras kanunundaki açıklıklar da kripto varlık dünyasında tartışma yaratan sıkıntılar ortasındadır.
Devletler kripto para üniteleri üzerinde daha fazla kelam sahibi olmak istiyor.
Kripto paralar günümüzde birçok ülke tarafından yasal olarak tanınmıyor. Bunun temel sebebi de vergilendirme ve miras hukukunda oluşan boşluklar. Kimliklerin bilinmeyen kalması, bu para ünitelerini devlet otoritesinden muaf yaparak kullanıcıya düşük süreç fiyatı, anonimlik, süratli transfer üzere avantajlar sağlıyor. Fakat Türkiye dahil her ülke, yeni gelişen bu para ünitelerinden kendi hissesini almak istiyor ve bunun için yeni düzenlemeler geliştiriyor. Ancak hala, kripto cüzdanlardaki şifreli tabiat gereği, rastgele bir cüzdan sahibinin vefatı sonucu bu varlıklara ulaşmak önemli manada güç olabiliyor.
Kripto para hakkında bilinçlenmek ve teknolojiyi tanımak birinci adım olmalı.
Blokzincir, ihtilal niteliğindeki teknolojisiyle geleceğin para harcama ve kazanma biçimleri üzerinde tesirli olacak bir sistem. Her ne kadar bu teknoloji, bilhassa hükümetler tarafından yasa dışı süreçlerle eşleştirilmiş olsa da birçok kullanıcı için durum bu türlü değil. Zira kendi içinde sunduğu inançlı ve anonim yapı, hem yepisyeni bir potansiyel sağlıyor hem de çıkar ve ödeme formüllerini çeşitlendiriyor. Elbette kripto para piyasalarındaki yüksek volatilite, bu piyasaları geleneksellere kıyasla çok daha riskli hale getirebiliyor. Lakin burada değerli olan almak, satmak yahut elde tutmak değil. Kıymetli olan, teknolojiyi ve riskleri bilmek ve şuurlu hareket etmek.
Dr. Hakan Özerol’un videosunu izlemek için 👇🏻
