‘Ekonomi büyüyor’ dediklerinde sen de şöyle bir durup ‘Eee, ben neden hâlâ ay sonunu güç getiriyorum?’ diyenlerden misin? Haklısın. Zira bazen haberlerde gördüğümüz devasa sayılarla, cüzdanımızdaki gerçekler pek uyuşmuyor. Başımızda da çabucak şu soru beliriyor: ‘Bu ülke nasıl büyüyor da ben küçülüyorum?’ İşte burada iki kıymetli kavram devreye giriyor: Ulusal gelir ve kişi başı gelir. İkisi de kulağa hayli havalı geliyor lakin aslında anlatmak istedikleri farklı şeyler. Ve evet, bu fark senin hayatını birebir etkiliyor.
Hadi bakalım!
Önce büyük resme bakalım: Ulusal gelir nedir, ne işe fayda?
Milli gelir, ülkenin bir yıl içinde ürettiği tüm mal ve hizmetlerden elde ettiği toplam çıkar. Yani Türkiye olarak daima birlikte ne kazandık, ne ürettik, kim ne sattı, kim ne yaptı, hepsi toplanır ve bu büyük sayıya ulaşılır. Devletin, şirketlerin, vatandaşın… Kimin eli değmişse dahil edilir. Bu gelir; tarım, sanayi, hizmet dalı üzere alanlardan gelir.
Düşün, ülkece daima birlikte dev bir kazan kaynatıyoruz. Bu kazanda ürettiğimiz her şeyin nakdî bedeli toplanıyor ve o da ulusal gelir oluyor.
Tamam da bu koca kazandan bize ne kadar düşüyor?
İşte burada devreye kişi başı gelir giriyor. İsmi üstünde: Kişi başına düşen gelir. Yani ulusal gelir alınıyor, ülke nüfusuna bölünüyor. Sonuç olarak ortaya “bir vatandaş ortalama ne kadar kazandı?” üzere bir kıymet çıkıyor. Burada ortalama sözüne dikkat! Zira gelir eşit dağılmıyorsa bu sayı bazen aldatıcı olabilir.
Örneğin ülkede bir kişi 10 milyon kazanırken, başkaları zar sıkıntı geçiniyorsa ortalama hâlâ yüksek çıkabilir. Fakat halkın birden fazla bunu hiç hissetmeyebilir.
“Kişi başı gelir arttı” demek, herkes zenginleşti manasına mı gelir?
Keşke o denli olsa! Fakat ne yazık ki gerçekler biraz farklı. Kişi başı gelir arttı diye sevinirken, o artış yalnızca muhakkak bir kesitin karlarının yükselmesi sayesinde olduysa, bu durum geneli yansıtmaz. O yüzden kişi başı gelirdeki artışı yanlışsız okumak gerekir: Adaletli mi paylaşılıyor bu gelir? Yoksa pastanın birçoklarını tekrar birebir şahıslar mi yiyor?
Bir pastayla örnek verelim, daha kolay otursun:
Diyelim ki bir pastamız var. Bu pasta ulusal geliri temsil ediyor. Nüfus ise bu pastayı paylaşacak beşerler. Şayet 5 kişi varsa ve pasta eşit bölünürse, herkes hoş bir dilim alır. Lakin biri pastanın yarısını alır, kalan dört kişi minicik kesimleri paylaşmak zorunda kalırsa… ortalama dilim hâlâ kötü değildir lakin adaletli mi? Hayır.
Peki neden bu iki terim daima karıştırılıyor?
Çünkü ikisi de “gelir” deyince kulağa misal geliyor. Birinde ülkenin tamamına, başkasında bireylere bakıyoruz. Lakin haberlerde bazen bu fark tam vurgulanmadan geçiliyor.
Örnekle gidelim:
Farz edelim bir ülkenin ulusal geliri 1 trilyon lira. Ve o ülkede 100 milyon insan yaşıyor. Matematik kolay: kişi başı gelir 10 bin lira. Ancak bu 10 bin lira herkese eşit mi dağılıyor? Hayır. Birtakımı 100 bin kazanıyor, birtakımı hiç kazanmıyor. Sonuç: Ortalama uygun, ancak gerçekler öbür.
Milli gelir neden değerli, kişi başı gelir neden daha ferdî?
Milli gelir iktisadın gücünü gösterir. Ülke dışa ne kadar satış yapıyor, iç piyasada ne kadar üretim var, ne kadar yatırım geliyor, bunların hepsi ulusal gelirde görünür. Bu sayı yüksekse, dünya iktisadında güçlü sayılırsın.
Ama kişi başı gelir daha ‘bizimle’ ilgili. Sokaktaki insanın cebine ne kadar para girdiğini anlatır. Bu yüzden birçok vakit “bu ülkenin insanı varlıklı mi, yoksul mi?” sorusunun yanıtını kişi başı gelir verir.
Son vakitlerde kişi başı gelir neden bu kadar konuşuluyor?
Çünkü beşerler artık yalnızca “büyüyoruz, rekor kırdık” üzere haberlere değil, kendi günlük hayatlarına bakıyor. Market fiyatları artarken, alım gücü düşerken, “milli gelir rekor kırdı” haberi kulağa beğenilen gelse de gerçeklerle uyuşmayabiliyor. Kişi başı gelir bu noktada gerçeğe daha yakın bir gösterge oluyor.
İkisinin de artması neden kıymetli?
En ideali hem ulusal gelirin, hem kişi başı gelirin tıpkı anda ve istikrarlı halde artması. Zira bu, ülkenin iktisadının büyürken, halkın da bu büyümeden hissesini aldığını gösterir. Şayet biri artıyor, oburu yerinde sayıyorsa… bir şeyler eksik demek.
Sonuç: Tıpkı pastadan mı bahsediyoruz? Evet. Lakin biri pastanın büyüklüğüne, oburu dilimin büyüklüğüne bakıyor.
