Amerika faiz artırdı haberine göz devirmekle kalmayıp kirayı, doları ve ekmek fiyatını birebir anda düşünüyorsan, yalnız değilsin! Bu faiz sorunu herkesi neden bu kadar etkiliyor, gel birlikte bakalım. Ayrıntılarıyla anlatıyoruz.
Merkez bankaları tam olarak nedir ve ne işe fayda?
Bir ülkenin merkez bankası demek ekonomiyi yöneten en güçlü kurumlardan birini tabir etmekte. Faiz oranlarını artırarak yahut düşürerek enflasyonu denetim etmeye, döviz kurunu dengelemeye ve büyümeyi yönlendirmeye çalışır. Pekala ya Amerika ya da Avrupa’nın merkez bankaları faiz kararları alırken neden biz de etkileniyoruz? Zira dünya iktisadı iç içe geçmiş durumda. Yani onların kararı, bizim döviz kurlarımızı, enflasyonumuzu ve hatta market fiyatlarımızı bile ziyadesiyle etkiliyor. Hasılı, dünya iktisadında domino tesiri var diyebiliriz. Bir yerde taş düşerse tesiri dalga dalga tüm dünyaya yayılıyor.
Gelelim asıl nokta olan faize. Faiz aslında paranın fiyatı manasına geliyor.
Faiz dediğimiz şeyi, paranın kiralama bedeli olarak düşünebiliriz. Merkez bankası faiz artırırsa, bankaların birbirinden yahut merkezden borç alma maliyeti de otomatik olarak artmış olur. Bu da halkın krediye ulaşmasını zorlaştırır, harcamalar yavaşlar, fiyatlar düşmeye başlar. Tam zıddı durumda yani faiz fikir, beşerler daha kolay borç alır, harcamalar artar, iktisat canlanır ancak enflasyon da yükselebilir. Yani faiz oranları, iktisadın suratını ayarlayan bir gaz-fren sistemi olarak vazifesini yerine getirmekte. Hangi ülkede olursa olsun bu kararlar da piyasaları ve paranın gidişatını büyük oranda etkilemiş olur.
Peki, yurt dışında faiz artınca bizim kredi kartı faizi de neden yükseliyor?
ABD Merkez Bankası ve Avrupa Merkez Bankası faiz artırdığında, yatırımcılar parasını oraya götürür. Zira inançlı liman + yüksek çıkar kombinasyonu her yatırımcının bir nevi hayalidir. Bizim üzere gelişmekte olan ülkelerden para çıkışı olursa da doğal olarak döviz kurları yükselir. Türkiye’de dolar yükselince, ithal eserler değerlenir, enflasyon artar. Türkiye Merkez Bankası da buna karşılık faiz artırır ki TL daha cazip hale gelsin. Pekala sonuç ne olur? Kredi kartı faizleri, taşıt ve konut kredileri yükselir. Yani yurt dışındaki bir karar, bizim borçlanma maliyetimizi de direkt etkilemiş olur.
Dövizin tansiyonu faizle ölçülür.
Yabancı yatırımcılar için bir ülkede faiz oranı, “Buraya paramı koyarsam ne kazanırım?” sorusunun karşılığıdır. Faiz düşükse, yatırımcı parasını çeker; yüksekse gelir. Şayet dışarıda faiz artmışsa lakin bizde düşükse, yatırımcı sarfiyat ve döviz çıkar. Bu da TL’nin kıymet kaybetmesine neden olur. Dövizin yükselmesi ise ithalatı pahalandırır: telefon, otomobil, bilgisayar, akaryakıt… Hepsi bir anda zamlanır. Dövize bağımlı bir ülkede yaşamanın bedeli, faiz kararlarını uzaktan izlemek değil, direkt hissetmektir.
Küresel faiz kararları, borsaları bile alt üst edebilir.
Aslında faiz artışı yatırımcının risk iştahını azaltır. Yani borsa üzere daha riskli alanlardan parasını çeker, tahvil üzere daha inançlı alanlara yönelir. Şayet globalde faiz artarsa da bizim üzere ülkelerde borsalardan para çıkışı olur ve buna bağlı olarak piyasalar düşer. Bu da şirketlerin bedellerini, yatırım planlarını ve hatta istihdamı bile tesirler. Borsada ne oluyor demekle kalmazsın, iş ilanlarında da azalma görmeye başlarsın. Faizi yalnızca sayılardan ibaret görmemek gerek çünkü iktisadın genel havasını belirleyen en kritik göstergelerden biridir.
Faiz kararı, maaştan markete kadar her şeye dokunur.
Bu durum tek bir taraftan incelenemez. Faiz artınca harcamalar düşer, bu da talebi azaltır. Talep azalınca fiyatlar daha yavaş artar yahut düşer. Demek o ki bu sayede enflasyon denetim altına alınır. Bu da maaşların satın alma gücünü korur. Fakat faiz düşük tutulup enflasyon yükselirse, maaş ne kadar artsa da alım gücü düşer. Bugün aldığın ekmek, bir ay sonra daha kıymetli olabilir. Bu yüzden faiz, yalnızca zenginlerin problemi olmaktan çıkmakta. Hepimizin cüzdanında, pazar filesinde ve kiralık mesken arayışında büyük bir etken haline gelir.
