Zamanın Ruhu ve Eğitimin Evrimi:Yapay zekâ çağı sadece bir teknolojik gelişmenin değil, birebir vakitte insanlık tarihinin bilgiyle kurduğu bağlantının, öğrenme süreçlerinin ve bilişsel haritalarımızın yine inşasının habercisidir. Antik devirlerde bilginin bir bilgeden başkasına kelamlı transferiyle başlayan süreç, matbaanın icadıyla yazılı transferin önünü açmış; 20. yüzyılda dijital ihtilalle bilgi, suratın ve erişimin egemenliğine girmiştir. 21. yüzyılda ise yapay zekâ, bilginin sadece aktarılması değil, yine üretilmesi, taklit edilmesi ve hatta kimi vakit insan zekâsını simüle etmesi üzerinden bir çağ tarifi sunmaktadır. Bu bağlamda eğitim, artık yalnızca bilgiye ulaşma aracı olmaktan çıkmış; bilginin manasını, bağlamını ve tesirini yorumlayan, tekrar inşa eden çok katmanlı bir entelektüel aktiflik halini almıştır. Hasebiyle eğitim sistemleri, teknolojiyi araçsallaştırmanın ötesine geçerek onunla birlikte yine düşünülmeli, hatta yine tanımlanmalıdır. Artık sorun yalnızca “teknolojiyi eğitime nasıl entegre ederiz?” sorusu değildir; asıl sorulması gereken, “bu çağda öğrenme nedir, öğrenen kimdir ve öğretme ne manaya gelir?” sorularıdır.
Yapay Zeka Hakkında Bildiklerimiz Ne Kadar Bilimsel?:
Yapay zekâ hakkında toplumsal şuur seviyesi büyük ölçüde yüzeysel anlatılar, medya odaklı yorumlar ve tanınan kültürün şekillendirdiği kanaatlerle örülüdür. Günümüzde yapay zekâ çoğunlukla ya mucizevi bir kurtarıcı ya da distopik bir tehdit olarak kurgulanmakta; bu da toplumsal tartışmaların bilimsel derinliğini gölgede bırakmaktadır. Meğer bilimsel manada yapay zekâ, insan gibisi zekâyı taklit etmeye çalışan matematiksel algoritmalar bütünüdür; datalarla eğitilir, örüntü tanıma maharetine sahiptir, lakin mana üretmez, sezgi geliştirmez, ahlaki yargıda bulunmaz. Eğitime dair tartışmalarda, yapay zekânın öğrenen zihnin yerine geçebileceği savı birden fazla vakit pedagojik değil, ideolojik yahut tepkisel bir yer üzerine inşa edilmektedir. Bu nedenle yapay zekâya yönelik olumlu ya da olumsuz her yaklaşım, lakin bilimsel kavramlarla ve metodolojik geçerliliği olan araştırmalarla desteklendiğinde mana kazanabilir. Aksi halde eğitim siyasetleri, teknolojik paniklerle ya da romantik iyimserliklerle şekillenir ve bu da öğrenme ekosistemini sürdürülebilir değil, savrulabilir kılar.
Eğitimde Yapay Zeka Kullanımının Avantajları:Yapay zekâ dayanaklı uygulamalar, eğitimde şahsileştirilmiş öğrenme tecrübelerini mümkün kılarak, bireyin öğrenme tarzına, suratına, gereksinimlerine nazaran özelleştirilmiş içerik sunabilmektedir. Bu, klâsik sınıf ortamlarında mümkün olmayan bir esnekliği ve kişiselleştirilmiş pedagojiyi beraberinde getirir. Yapay zekâ, öğrencilerin çözdüğü sorulara, verdiği yanıtlara, içerik etkileşimlerine dair devasa ölçüde bilgi toplayarak, bu datalar üzerinden kişisel muvaffakiyet tahlilleri yapabilir, öğrenme eksiklerini otomatik olarak tespit edebilir ve bu eksiklerin giderilmesi için özgün öğrenme yolları önerebilir. Öğretmenler açısından bu, vakit tasarrufu sağlamanın ötesinde, bilgiye dayalı pedagojik kararlar alabilme imkânı sunar. Bilhassa öğrenme zahmeti yaşayan bireyler, lisan bariyerleriyle karşı karşıya kalan öğrenciler ve sosyoekonomik olarak dezavantajlı kümeler için yapay zekâ takviyeli içerikler, eğitime erişimi demokratikleştiren bir fonksiyon görebilir. UNESCO’nun ve OECD’nin son raporları, bu teknolojilerin eğitimde eşitsizlikleri azaltıcı rolünü vurgulamakta, lakin bunun denetimli ve etik bir çerçevede gerçekleşmesi gerektiğinin altını çizmektedir.
Riskler, Çelişkiler ve Etik Sorular:
Ancak her teknolojik ilerleme üzere yapay zekânın da eğitimde yaratabileceği riskler vardır ve bu riskler sırf teknik değil, tıpkı vakitte etik, ruhsal ve pedagojik boyutlar içerir. Öğrencinin öğrenme süreci yapay zekâ sistemlerine bırakıldığında, öğrenmenin duygusal ve ahlaki boyutları, ilişkisellik temelinde gelişen tarafları zayıflayabilir. Bu, bireyin öğrenme sürecine olan içsel motivasyonunun kaybına, hatta öğrenmeyi sadece hakikat karşılığı bulmaya indirgeme tehlikesine yol açabilir. Ayrıyeten yapay zekâ sistemlerinin kullandığı datalar, birçok vakit algoritmik önyargılar barındırabilir; bu önyargılar, cinsiyet, lisan, kültür ve etnik köken üzere değişkenlerde öğrencileri sistematik olarak dezavantajlı pozisyona düşürebilir. Dahası, öğrencilerin datalarının toplanması, depolanması ve tahlil edilmesi sürecinde kapalılık ve mahremiyet haklarının ihlali riski kelam bahsidir. Bu noktada, eğitim teknolojilerinin sırf verimlilik ve performans odaklı değil; tıpkı vakitte etik, toplumsal ve insanî kıymetlere dayalı olarak tekrar yapılandırılması elzemdir. Aksi halde, eğitim yalnızca mekanik bir süreç haline gelir ve insanı merkeze alan bir anlayıştan uzaklaşır.
Yapay Zeka Çağında Öğretmen ve Öğrenci Kimliği:Yapay zekânın eğitim sistemine entegrasyonu, öğretmen ve öğrenci rollerinde esaslı bir dönüşüm yaratmaktadır. Öğretmen artık bilgiyi aktaran değil, bilgiyi düzenleyen, filtreleyen ve manalandıran bir “öğrenme tasarımcısı” kimliğine bürünmektedir. Bu yeni rolde öğretmen, öğrencinin yapay zekâ ile etkileşiminden doğabilecek yanılsamaları gideren, etik rehberlik sunan, bilişsel olduğu kadar duygusal gelişimi de destekleyen çok katmanlı bir figürdür. Öte yandan öğrenci de sırf bilgiye ulaşan değil, ulaştığı bilgiyi yorumlayan, eleştiren ve yine üreten bir özne haline gelir. Bu dönüşüm, dijital okuryazarlığın, medya farkındalığının, algoritmik fikrin ve eleştirel pedagojinin eğitimin temel bileşenleri haline gelmesini mecburî kılar. Bilhassa “insan kalma” marifeti olarak isimlendirebileceğimiz yaratıcı niyet, empati, sezgi ve etik sorgulama üzere nitelikler, yapay zekânın şekillendirdiği dünyada daha da hayati hale gelir. Bu da bize, teknolojinin eğitimi dönüştürmesinden çok, eğitimin teknolojiyi nasıl dönüştüreceğini tartışmamız gerektiğini hatırlatır.
Geriye Düşmemek İçin Ne Yapmalı?
Yapay zekâ çağında geride kalmamak, sadece yazılım kullanmayı öğrenmekle değil, teknolojinin manasını ve sonuçlarını bütünlüklü bir biçimde kavramakla mümkündür. Bu nedenle eğitim sisteminin reforme edilmesi gereken en önemli tarafları bulunmaktadır: Birincisi, müfredatlar, sadece içerik değil birebir zamanda dijital düşünme becerileri üzerine inşa edilmelidir. Kodlama ve bilgi okuryazarlığı, artık sadece bilgisayar bilimlerinin değil, bütüncül eğitimin temel bileşenleridir. İkincisi, öğretmen eğitimi, pedagojik yeterliklerin yanı sıra dijital etik, yapay zekâ uygulamaları ve data tahlil hünerlerini de kapsamalıdır. Üçüncüsü, okullar teknoloji laboratuvarı değil, eleştirel fikrin ve etik refleksiyonun üretildiği alanlar haline getirilmelidir. Dördüncüsü, teknolojiye erişimde fırsat eşitliği sağlanmalı, kırsal bölgelerdeki öğrencilerle metropol çocukları ortasında dijital uçurum oluşmasının önüne geçilmelidir. Son olarak, siyaset yapıcılar, teknolojiyi sadece araçsal değil, insan merkezli bir ideolojiyle ele almalı; eğitimde teknolojik entegrasyon, bir rekabet aracı değil, bir insanlık projesi olarak görülmelidir.
Sonuç olarak, gelişme çağındaki çocukların ruhsal gücü, sırf ferdi bir direnç ya da karakter özelliği olarak bedellendirilemez; bilakis bu güç, toplumsal etraf, duygusal takviye, bilişsel ikazım ve pedagojik yönlendirmeyle beslenen çok katmanlı bir psikososyal kapasitedir. Çocukların hayata karşı sergiledikleri duruş, karşılaştıkları problemlere verdikleri reaksiyonlar ve benlik algıları; meskendeki ebeveyn tavırlarıyla, okulda maruz kaldıkları öğrenme iklimiyle ve yaşadıkları toplumun kültürel normlarıyla şekillenir. Bu çok boyutlu etkileşim içinde çocuğun ruhsal gücü, yalnızca güçlü olmayı değil; kırıldığında onarılmayı bilmesini, düştüğünde ayağa kalkacak içsel motivasyonu yine inşa edebilmesini ve hayatın belirsizliklerine karşı içsel bir yönelim geliştirebilmesini de içerir. Münasebetiyle, bu gücü inşa etmek ve sürdürülebilir kılmak, sırf bireyin değil; ailenin, okulun, toplumsal yapıların ve siyasetlerin da direkt sorumluluğundadır.
Günümüzde eğitim siyasetlerinin odağında akademik muvaffakiyete yapılan vurgu, çocukların ruhsal dayanıklılığını göz gerisi edebilmektedir. Lakin sayısız araştırma, zihinsel sıhhatle desteklenmeyen akademik performansın süreksiz, kırılgan ve uzun vadede sürdürülemez olduğunu ortaya koymaktadır. Çocukların hislerini tanımaları, söz etmeleri ve düzenleyebilmeleri; akran münasebetlerinde inanç hissini tesis edebilmeleri, başarısızlık karşısında benlik pahasını yitirmemeleri, ruhsal gücün temel bileşenleri ortasında yer alır. Bu noktada okul rehberlik servislerinden sınıf öğretmenlerine, ders içeriklerinden teneffüs ortamlarına kadar her bileşenin, çocuğun bu gücünü besleyecek biçimde tekrar düzenlenmesi gerekir. Hatta müfredatların dahi bilişsel marifetlerle birlikte duyuşsal kazanımları da içerecek biçimde yine yapılandırılması, çağın gerekliliği hâline gelmiştir. Zira ruhsal gücü gelişmemiş bireyler, en yeterli eğitim sistemlerinde dahi toplumsal bütünlüğü sağlamakta zorluk çeker; kendi potansiyellerini gerçekleştiremezler.
Bu bağlamda, çocuğun ruhsal gücünü sırf bir “mental sağlık” başlığı altında değil, tıpkı vakitte bir eğitim, eşitlik ve insan hakları sıkıntısı olarak ele almak gerekir. Eğitim kurumları; yalnızca bilgi aktaran yapılar değil, birebir vakitte duygusal gelişim, kişilik oluşumu ve toplumsal aidiyet inşası için kritik kıymete sahip ortamlardır. Bu nedenle bir çocuğun içinde bulunduğu toplumsal ağlarda —aile, okul, arkadaş kümesi, mahalle ve dijital ortamlar— sağlıklı, destekleyici ve esnek yapılar kurmak, ruhsal gücün gelişimini direkt tesirler. Çocuğun travmalarla baş etme kapasitesinden hayal kurma hamasetine, benlik hürmetinden öğrenmeye olan içsel motivasyona kadar pek çok alan, bu ruhsal gücün varlığına bağlıdır. Bu nedenle, gelişme çağındaki çocukları sadece bugünün öğrencileri ya da geleceğin yetişkinleri olarak değil; varoluşlarıyla bugünü dönüştürme kapasitesine sahip bireyler olarak görmek ve onların ruhsal dayanıklılıklarını artıracak bütüncül yaklaşımları bir hak ve sorumluluk çerçevesinde pahalandırmak, çağdaş eğitim anlayışının temel taşı olmalıdır. Bu farkındalık yerleşmediği sürece ne ferdî ne de toplumsal manada sürdürülebilir bir gelişmeden kelam etmek mümkün olmayacaktır.
X
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen muharrirlerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
